Bu hafta güneşe ateş edenlerin diyarı Adana’nın, 32. defa düzenlenen Memleketler arası Altın Koza Sinema Festivali’nden konuşalım. Açılışı yarın yani 22 Eylül’de gerçekleşecek şenlik, 28 Eylül’de planlanan ödül merasimiyle son bulacak. Adana Büyükşehir Belediye Başkanı Zeydan Karalar, Marmara Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda hâkim karşısında savunmasını yapacağı tarihi beklerken, gözbebeği Adana’da 1969 yılında başlayan şenlik konuklarını ağırlayacak.
Festival, bir lise öğretmeni olan Ziya Darendeli’nin sinemaya duyduğu tutkuyla başlar. Darendeli’nin eforlarıyla 1969’da Adana Belediyesi’nin takviyesini alan şenlik, kentin simgesi pamuk kozasından ismini alır. Birinci mükafatlar Metin Erksan’ın Kuyu’su, Fatma Girik’in Ezo Gelin’i ve Yılmaz Güney’in Seyyit Han’ına sarfiyat.
Ardından gelen yıllar, Türk sinemasının efsanelerine sahne olur. Yılmaz Güney ve Fatma Girik’in üst üste kazandıkları mükafatlar, Altın Koza’yı sinema tarihimizin unutulmaz duraklarından biri hâline getirir. Lakin ekonomik ve politik sebepler, bilhassa de 1980’deki, faşist 12 Eylül Askerî Darbesi, şenliği uzun müddet gölgede bırakır. Ta ki 1992’de Adana Büyükşehir Belediyesi’nin teşebbüsüyle şenlik tekrar hayat bulana kadar. 1998 Adana zelzelesi ve 1999 Marmara sarsıntısı nedeniyle bir müddetliğine duraklasa da şenlik 2005’ten bu yana kesintisiz devam ediyor. İsim değişiklikleri, milletlerarası açılım uğraşları ve lokal idarelerin yaklaşımlarıyla şenlik her periyotta Türkiye’nin kültürel ve siyasi iklimini yansıtmayı sürdürüyor.
Altın Koza sırf usta direktörleri değil, genç sinemacıları da sahneye çıkaran bir şenlik. Öğrenci Sinemaları Yarışması’nı Türkiye’de birinci kere kurumsal biçimde düzenlemesiyle de ayrıyeten büyük değer taşıyan Altın Koza’nın en itibarlı mükafatı olan “En Düzgün Film”, Türk sinemasının nabzını gösterir. Bu mükafatı en çok alan isimler Yılmaz Güney (Umut, Ağıt), Reha Fazilet (Beş Vakit, Koca Dünya) ve Onur Ünlü (Celal Tan ve Ailesinin Çok Acıklı Öyküsü, Aşkın Gören Gözlere Gereksinimi Yok). Son periyotta ise bağımsız sinemacılar öne çıkıyor. 2024’te Murat Fıratoğlu’nun Hemme’nin Öldüğü Günlerden Biri en güzel sinema seçilirken, Doğuş Algül’ün Meyyit Mevsim’i birçok kolda mükafatla onurlandırıldı. Bu tablo, şenliğin genç ve gözü pek sinemacıların sesi olmaya devam ettiğini gösteriyor.
2023’te Antalya Altın Portakal’da yaşanan sansür krizini hatırlarsınız. Nejla Demirci’nin yönettiği Kanun Kararı belgeselinin programdan çıkarılmasının akabinde heyet topluca istifa etmişti. Siyasi baskıların bu kadar ağırlaştığı devirde belediye liderleri tutuklu olan Adana, şenliğinden ödün vermedi. 1969 yılındaki birinci şenliğin açılışında belediye liderinin bildirisi çok açıktı: “Adana sırf pamukla, tarımla değil, sanatla da anılacak.” O gün söylenen bu cümle, Çukurova’nın sanatsal marka olma tezinin birinci adımıydı. Halkın ağır ilgisiyle başlayan bu seyahat kısa müddette sinemanın kalıcı belleğine dönüştü. Ortadan geçen vakitte kesintilere uğrayan şenlikte 2019’dan itibaren açılışlarda Büyükşehir Belediye Başkanı Zeydan Karalar sahnedeydi. Karalar çabucak her konuşmasında Yılmaz Güney’i andı ve Altın Koza’nın toplumsal sinemayla bağını vurguladı. Bilhassa 2020’lerde sansür tartışmalarının yükseldiği periyotta “Altın Koza özgür sinemanın evidir” kelamlarıyla alkış aldı. 2025’e gelindiğinde ise şenlik farklı bir imtihandan geçiyor. Merasim açılışını kim yaparsa yapsın, Zeydan Karalar’a Adana halkından büyük selam gideceği kesin.
Altın Koza Sinema Şenliği “yerelden evrensele” bir köprü kuruyor. Çukurova’nın emekçilerini, göç öykülerini, toplumsal eşitsizliklerini, emek öncelikli tartışmaları beyazperdeye taşıyan sinemalar, Adana’da seyirciyle buluşarak ulusal hafızaya kazınıyor. Şenlikler kenti diyebileceğimiz Adana’da Lezzet Şenliği (hani ayranıyla meşhur olan), Portakal Çiçeği Karnavalı, Memleketler arası Çukurova Karikatür Şenliği, Tiyatro Şenliği, Aladağ Tabiat ve Sanat Şenliği, Kardan Adam Festivali… saymakla bitmiyor.
Altın Koza, Antalya kadar memleketler arası görünür olmasa da İstanbul kadar dünyaya açılmasa da Türk sinemasının ruhunu taşır. Adana’nın kültürel belleğiyle şenlik hem genç direktörlerin çıkış noktası hem de toplumsal sinemanın en güçlü sahnesi olmayı sürdürür.
Bu yıl şenliğin teması, broşüründe yer alan beyaz güvercinle “Sinema barıştır, özgürlüktür, umuttur.” Bu yıl Altın Koza’da ödül verilen kategoriler şöyle: Ulusal Uzun Metraj Sinema Müsabakası, Ulusal Belgesel Sinema Müsabakası, Ulusal Kısa Sinema Yarışı, Ulusal Öğrenci Sinemaları Yarışı, Milletlerarası Kısa Sinema Müsabakası ve Edebiyat Uyarlaması Uzun Metraj Senaryo Yarışı.
10 sinemanın yer aldığı Ulusal Uzun Metraj Sinema Müsabakası heyetine direktör ve muharrir Ümit Ünal başkanlık edecek. Heyette oyuncu Belçim Alım, oyuncu ve muharrir Berkay Ateş, görüntü yönetmeni ve üretimci Deniz Eyüboğlu, müzisyen Ekin Fil, yönetmen-yazar-karikatürist-senarist Gani Müjde ile sinema müellifi ve akademisyen Janet Barış yer alıyor. Ayrıyeten yan heyetlerce Film-Yön En Âlâ Direktör Mükafatı ve SİYAD En Âlâ Sinema Mükafatı verilecek.
Türkiye’den yılın belgesellerini bir ortaya getirecek olan ve 10 sinemanın yarışacağı Ulusal Belgesel Sinema Yarışması’nın heyet üyeleri direktör Berna Gençalp, Prof. Dr. Lale Kabadayı ve direktör Ümran Safter olacak.
Festivalin Edebiyat Uyarlaması Uzun Metraj Senaryo Yarışması’nda ise yazar-yönetmen Ceylan Özgün Özçelik, oyuncu Fadik Sevin Atasoy ve yazar-yönetmen Ömür Atay’dan oluşan heyet edebiyat uyarlaması senaryoları kıymetlendirecek.
Uluslararası Kısa Sinema Yarışması’nda üretimci İpek Erden, direktör Murat Fıratoğlu ve Venedik Sinema Şenliği programcılarından Paolo Bertolin, 7 ülkeden toplam 10 sineması kıymetlendirecek. Ulusal Öğrenci Sinemaları Yarışması’nın heyeti ise yazar-yönetmen Burcu Aykar, yazar-yönetmen Doğuş Algül ve oyuncu Ozan Çelik’ten oluşurken; Ulusal Kısa Sinema Yarışması’nda oyuncu Ece Yüksel, akademisyen Özge Deniz Torun ve direktör Tunahan Kurt misyon alıyor.
Niye bu kadar isme boğulduk diyenlere diye küçük bir not: Bu işlerde emek büyük. Müsabakaya seçilen ve pahalandırılacak tüm imaller profesyoneller tarafından seyrediliyor. Sanat üzere kıymetlendirme kriterleri keskin sonlarla belirlenemeyen işlerde herkes titizlikle çalışıyor. Şenlik, Ulusal Uzun Metraj’da 16 kısımda ödül verirken, bunlara ek olarak belgesel, kısa sinema, öğrenci sinemaları ve milletlerarası kısa sinema müsabakalarında da mükafatlar veriyor.
Ulusal Uzun Metraj Sinema Yarışması’nın adayları ve direktörleri ise şöyle:
Annemin Solgun Çiçekleri – Direktör: Ali Cabbar
Buradayım, Uygunum – Direktör: Emine Emel Balcı
Gündüz Apollon Gece Athena – Direktör: Emine Yıldırım
Cinema Jazireh – Direktör: Beğenilen Kural
Algoritma’ya Biat Et – Direktörler: Hakkı Kurtuluş & Melik Saraçoğlu
O da bir şey mi – Direktör: Pelin Esmer
Ev – Direktör: Orhan Eskiköy
Perde – Direktör: Özkan Çelik
Uçan Köfteci – Direktör: Rezan Yeşilbaş
İdea – Direktör: Tayfun Pirselimoğlu
Sinemamızın edebiyatla kurduğu bağı daha da güçlendirmek, yazılı edebiyatın varlıklı dünyasını perdeye taşımak ve yeni jenerasyon senaristleri bu alanda üretime teşvik etmek gayesiyle düzenlenen edebiyat uyarlaması senaryo müsabakasına bu yıl toplam 27 proje başvurmuş. Sinema eleştirmeni-senarist Burak Göral, yazar-gazeteci Cem Erciyes ve senarist Pınar Bulut’tan oluşan Seçici Kurul’un belirlemesiyle bu yıl yarışacak 5 senaryo adayı belirlenmiş. Dilerim yalnızca kazananı değil, hepsini bir gün sinema salonlarında seyretme bahtına sahip oluruz. Yaşar Kemal’in tıpkı isimli hikayesinden Gökçe Acar’ın uyarladığı Beyaz Pantolon, Kemal Varol’un tıpkı isimli romanından Özcan Alper’in uyarladığı Haw, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın tıpkı isimli romanından Pınar Arıkan’ın uyarladığı Kesik Baş, Orhan Eskiköy’ün tıpkı isimli hikayesinden uyarladığı Selvi ve Batıkan Köse’nin tıpkı isimli hikayesinden uyarladığı Yaratıcı İntiharlar Departmanı.
Festivalde ayrıyeten atölye ve söyleşiler de olacak. Daha ayrıntılı bilgilere şenliğin resmi sayfasından ulaşabilirsiniz: https://altinkozaff.org.tr
Bu ortada toplumsal sorumluluk ismine da son dört yıldır iklim kriziyle uğraş ve sürdürülebilirlik yaklaşımı şenliğin ayrılmaz bir modülü. 5 bin çocuk, 5 bin fidan projesi şenliğin en güçlü sürdürülebilirlik adımlarından biri olarak Çocuk Sineması kısmında hayata geçiriliyor. Dezavantajlı bölgelerde tahsil gören yaklaşık 5 bin ilkokul öğrencisi, şenlik boyunca sinemayla fiyatsız buluşturulacak. Her çocuk için dikilecek fidanlarla Adana’daki yangınlardan etkilenen bölgelere yeni hayat alanları kazandırılacak.
“Sürdürebilirsin” iş birliğiyle bu yıl şenliğin hazırlık sürecinde ortaya çıkan organik atıkları komposta dönüştürdü. Bu dönüşümle yetiştirilen 100 fidan, şenliğin tabiata armağanı olarak toprakla buluşturulacak. “İkinci Baht Koleksiyonu”, şenlik heyeti ve sanatkarlarının bağışladığı özel eşyaları internet siteleri aracılığıyla yeni sahiplerine ulaştıracak. Satış gelirleri kompost üretimi ve fidan dikimine aktarılacak. Sıfır Atık yaklaşımıyla şenlik alanlarına yerleştirilecek organik atık kutuları sayesinde iştirakçiler da bu dönüşümün kesimi olacak. İştirakçilerden beklenen ellerindeki çöpleri gerçek kutulara atmaları olacak. Böylelikle Adana Altın Koza sırf bir sinema şenliği değil, tıpkı vakitte sürdürülebilir yaşama örnek bir tecrübe sunacak.
Adana için bol sinemalı, söyleşili kusursuz bir hafta olsun.
İstanbul olmadan yazı bitmez. Bu sonbahar bir kere daha çağdaş sanat, İKSV’nin düzenlediği 18. İstanbul Bienali “Üç Ayaklı Kedi” başlığıyla izleyicisiyle buluşuyor. Bienalin küratörü Christine Tohmé, sanatkarları ve izleyicileri sırf sergilerle değil, hayatın kırılganlığına ve dayanıklılığına dair yeni sorularla da buluşturuyor. Bu kere bienal yalnızca 2025’in birkaç haftasıyla hudutlu kalmayıp üç yıla yayılan ve farklı basamaklardan oluşan bir süreçle kenti bir laboratuvara dönüştürecek.
20 Eylül’den 23 Kasım’a kadar sürecek olan birinci kısımda, Beyoğlu ve Karaköy’ün tarihi yerleri stant alanına dönüşüyor. Galata Rum Okulu’nun yüksek tavanlarından Zihni Han’ın koridorlarına, Külah Fabrikası’nın duvarlarından Meclis-i Mebusan Caddesi’ndeki bir apartmana kadar kentin dokusu sanatla tekrar nefes alıyor. Otuzdan fazla ülkeden gelen kırkın üzerinde sanatkarın işleri bu yerlerde izleyiciyle buluşuyor.
“Üç Ayaklı Kedi” metaforu, belirsizliklere karşın ayakta kalmayı, yaratıcılıkla yine yol almayı simgeliyor. Sanattan ziyan gelmez, sen siyasete dikkat et. Memnun pazarlar.
