Bu hafta sizi 9/8’lik Kıyamet oyununa davet ediyorum. Dünyanın sonu ne kadar uzakta bilmiyorum lakin kıyametin içinde yaşadığımız fikri insanlık için değişmez bir gerçek sanırım. İkinci Dünya Savaşı’nda Nazi toplama kamplarında bir Yahudi için kıyamet tam da o günlerken, artık Filistinli siviller için kıyamet yaşadıkları kentler; orman yangınlarında yanan kaplumbağa için, Sivas Madımak Oteli’nde yakılan beşerler için ya da Kartalkaya’da ölen çocuklar ve aileleri için kıyamet tıpkı alevin kızılı; sokak ortasında, kendini inançta sandığı meskeninde öldürülen bayanlar için kıyamet tanıdığı erkeğin ona sapladığı bıçak ya da silahındaki kurşun; sokak hayvanları için bir caninin tekmesi ya da ona zehirli et veren mahalleli, hepsi kıyametin tam da kendisi. Baskılara direnen insanların hapsedildiği dört duvarlar da kıyamet, sarsıntılarda yapıların altında can vermek de. Kıyamet illa vefatta değil ona giden tüm yollarda. Apokaliptik bir dünya anlatısı olan 9/8’lik Kıyamet, seyircisini kıyametin içinde yürüten taşlarla döşeli. “Kıyamet koparken siz ne yapıyordunuz, kimin yanında duruyordunuz?” sorusu ise müellifin seyircisine yönelttiği en can alıcı sorusu. Ben de bugünlere tanıklık eden hepimize soruyorum; sen, kimin yanında duruyorsun?
9/8’lik Kıyamet, oyun afişi
Oyundaki ritim 9/8’lik, performans ise 4/4’lük. Tek kişilik bu oyunu muvaffakiyetle sahneye taşıyan oyuncu Oğulcan Arman Uslu. 9/8’lik Kıyamet, Mek’an Sahne’ye ilişkin. Oyunun müellifi Şamil Yılmaz, yönetmeni ise Sezen Keser. Malum bağımsız tiyatro kültürünün artmasıyla birlikte çok sayıda tiyatro topluluğu hayatta kalmaya çalışıyor. Kimisi tiyatroyu kollektif üretimle âlâ yerlere taşırken kimileri oyunun hem yazarı hem yönetmeni hem oyuncusu olarak gerçek bir körleşmeye gidebiliyor. Anlatı formunda tek kişilik oyunlara doyduk derken sahnede olan çabucak her şeye beni ikna eden bu oyun kapalı gişe olmayı hak ediyor. Muvaffakiyetini kulaktan kulağa duyuran oyun o denli varsayım ediyorum ki en az büyük yapımlar kadar prova yapmıştır. Hiç direktör eli değmemiş doğallığında profesyonel bir reji için Keser’i, sahnede Diyar olup kendisini unutturan oyuncu Uslu’yu, yazdıklarıyla ilmek ilmek kendisinin tüm dertlerini bizim de korkularımız olduğunu hatırlatan, yeni politik metniyle, müellif Yılmaz’ı alkışlamak isterim. Bu tiyatro dönemi ekonomik, politik ya da toplumsal nedenlerle daima iptal edilen oyunların, heyetlerce gereğince seyredilememesi nedeniyle ileri tarihlere ertelenen tiyatro ödül merasimlerinde 9/8’lik Kıyamet’in ismini sıkça duyacağımızı düşünüyorum. Oyun 2024 ekiminde prömiyer yaptı, alkışı ve seyircisi bol olsun. Yaz uzunluğu turneler yoluyla da farklı kentlere ya da şenliklere konuk olur diye düşünüyorum.
Oyuna gelecek olursak, başlamasına on dakika kalana kadar seyirci fuayede bekliyor. Kapılar açılıp da salona girildiğinde, boynuna asılı darbukasını çalarak ve müzikler söyleyerek Diyar seyirciyi karşılıyor. Bu başlangıç bana Herkes Kocama Benziyor oyunundaki, Ankara pavyonlarında tuvalet temizleyen bayanın öyküsünü anlatan, ödüllü oyuncu Pınar Güntürkün’ü hatırlatıyor. Çağrışımlar birbirini kovaladıkça ve oyunun yönetmeni Sezen Keser’in oyuncusu olduğu, tek kişilik performansı Dansöz oyununu anımsıyorum. Yazarı ve yönetmeni Şamil Yılmaz olan Dansöz oyunu, 2020 yılında pandeminin resmi ilanından bir gün evvel, maskeyle izlediğim son oyun olduğu için ayrıyeten hafızamda kazılı olsa da Keser’in bedensel performansıyla Melek’in kıssasını anlatışıyla da unutulmazdı. Mek’an Sahne grubuna ilişkin oyunlarda benzerlikler bulmak muhtemel. 2014 yılında, Ankara’da tiyatro eğitimi almış ya da sahne sanatlarında faal olarak çalışan bireylerden oluşan takımın kurucuları Sezen Keser, Elif Öztürk, Özge Bozdoğan, Umur Sevgül, Şamil Yılmaz, Pelin Temur, Oğulcan Arman Uslu üzere farklı üniversitelerde eğitim almış tiyatro insanları. Kolektif bir üretim biçimi benimseyen takım, klasik hiyerarşik yapılar yerine dayanışmacı ve yatay bir örgütlenme modelini tercih ediyorlar. Mek’an Sahne’nin tiyatro anlayışı; politik, eleştirel, yürekli ve yenilikçi. Biçimsel olarak sahnelemede deneysel prosedürleri tercih ederken, içerik olarak yeni toplumsal sıkıntılarla direkt bağlantı kuruyorlar. Yeni oyunları Tevafuk ise muharririn Almancaya çevrilen bir oyunu. Üç dönemdir, iki farklı grup tarafından Almanya’da oynan oyun artık İstanbul’da. Yeri gelmişken 9/8’lik Kıyamet de Maison Antoine Vitez çeviri dayanağı almış. Şu anda Sylvain Caville tarafından Fransızcaya çevriliyor. Şamil Yılmaz, tiyatro muharriri, dramaturg, direktör ve akademisyen olarak çok taraflı bir sanatçı. Hem çağdaş tiyatronun hem de klâsik anlatı biçimlerinin izini süren Yılmaz, bilhassa alternatif tiyatro sahnelerinde ve yenilikçi projelerde öne çıkıyor. Mek’an Sahne kimi vakit metin merkezli, kimi vakit fizikî tiyatroya yakın çalışmalar üretiyorlar. LGBTİ+ hakları, bayan çabası, ekolojik kriz, göç ve iktidar baskısı üzere temaları sahneye muvaffakiyetle taşıyorlar.
Yazar, Şamil Yılmaz
Hoopp tekrar oyundayız. Seyirci yerlerine yerleşene kadar gözünüzün içine işleyen bakışlarla darbukasını çalıp müziklerini söyleyen ve söyleten Diyar, ismine inat yurtsuz bir gezgin. Zira artık kıyamet kopmuş büyük yangınlar, susuzluk, açlık, dünyadaki kaynaklar azalmış, bitmiş ya da yok olmuş. Parazitler diye hiçbir yerde istenmeyen, göçebe bir topluluğa kıssalarını anlatacak olan Diyar’ın sahnede bir sandalyesi, ayaklı mikrofonu, sırt çantası ve gökkuşağı renklerinde bir rüzgâr gülü var. Darbukasıyla tek beden olan Diyar şahane bir anlatıcı. Oyunun ritmini, tansiyonunu, his evrenindeki öfkesini, çaresizliğini, aşkını, hüznünü darbukanın üzerinde dans eden parmakları ile ortaya saçıyor. Oyuncu için çok sıkı bir ön çalışma manasına gelen bu yetenek, sahnede ona yeni yollar açıyor. Diyar olabilmenin enstrümanı, peltek Roman lisanı oyuncu Uslu’nun vücuduna tam oturmuş bir kimlik. Ataerkil bir sistemin ürettiği lisanı, içinden çıktığı sistemi yıkacak bir araç hâline getirmek çok zordur. Zira içinde geliştirdiği lisan o kültürün aynasıdır. İşte Diyar o lisanı bazen kabul ediyor, bazen reddediyor. Dünyayı gezerken enstrümanıyla kıssalar anlatan bir arkaik figür Diyar. İnsanlık tarihi kadar eski. Ayaklı mikrofonu iktidarın telaffuzlarını iletmek için araçsallaştırdığı anlar da bile o aksayan lisanı kaybetmemesi çok başarılı bir seçim. Mikrofonu ne maksatla kullanacağını seyirciyle paylaşması bir yabancılaştırma üzere gelse de dördüncü duvarın hiç kurulmadığı bir anlatı bu. Zira seyirciler aslında öyküdeki Parazitler. Öykü biziz. Anlatılanlar o denli kolay hazmedilir şeyler değil neyse ki ortada Leyla var, aşk var, sakat kedi Kopil var, direniş var. Bir de İzan var. Diyar, âşık olduğu bayan Leyla ile dünyadaki yeni sistemi çıkarlarına nazaran kullanıp kitleleri denetim etmeye çalışan muhafazakâr bir hareket olan “izan” toplulukları ortasında kalıyor ve oyunun çatışması tam da burası. Pekala Diyar faziletli biri mi? Direniş ve çabada Leyla kadar yürekli davranabilmiş mi? İzanın tebliğcileri var, sarı giysili bayanları var. Evvel insanları anlıyor, dinliyor, onlara yardım ediyorlar. Kıyamet vakti boşluklardan faydalanıp yükselen muhafazakarlık telaffuzlarını sertleştiriyorlar…
Felaketler artmaya devam ettikçe içmeye su bulunmaz, musluklardan su değil balçık akar, Karadeniz’e göçler başlar. Açlık, salgın, karneyle dağıtılan besinler, martılar bile terk eder İstanbul’u. O denli sıcaktı ki asfaltlar erir, orman yangınları bitmek bilmez. İşinden birinci olanlar, sokakta kalanlar, şiddete maruz kalanlar bayanlar, labunlar, göçmenlerdir. Bu yokluğun açtığı boşluğu İzan doldurur, güçlenir, salgın üzere İstanbul’a yayılır. İzan, bir de sarılar giymiş bayanlarla mahallelere iner. Aş çadırları kurup parasız su dağıtırlar. Bu büyük gönüllülere çok tanıdık değil mi? Lakin güç arttıkça içlerindeki öfke, nefret, şiddet ve baskı da artar. Sonrasını merak edenleri oyuna gitmeye davet ediyorum.
Son olarak müellifin, Emrah Akbaş ile söyleşinden kısa bir alıntı yapmak isterim; ‘‘Zor olan, seyirciyi bu kadar ağır ve sert bir politik atmosferle kuşatırken, sığınıp soluklanacağı, kendini kısmen inançta hissedeceği alanlar açmaktı. Bu alanlara, yazdığım dünyanın içinde boğulmamak için, benim de gereksinimim vardı. Bunun için bir dolu teknik araç kullandım; metnin kendine mahsus ritmi, vakitle oynama biçimi, sinematografik imajlarla oluşturduğu cihan, farklı lisan seviyelerinde gezinmesi, kıyametin fizikî tarafını çok da ciddiye almayan mizahı, müziklerle kurduğu ilişki… Lakin yazma sürecinin asıl zahmeti, kıssanın anlatıcısı olan Diyar’ın ses tonunu bulmak oldu. Tatlı lakin tekinsiz, sevinçli lakin karanlık, sempatik ancak kuşku uyandırıcı bir ses… Bizi sevinçli bir öykü vaadiyle peşine takacak, ancak çabucak sonrasında karanlık bir yola sapıp vaadine ihanet ettiğinde bile peşini bırakmayacağımız bir ses…’’ Müellifin hayal ettiği her şeyi metinden öteye geçip sahneye taşımış olan direktör ve oyuncuyla tamamlanmış bir iş 9/8’lik Kıyamet oyunu.
Yeni politik olanın içinde yalnızca siyasalların ürettiği telaffuzlar ya da sınıfsal gayret, ekonomik eşitsizlik yok. İklim krizi, azınlık hakları, göçmen sıkıntısı, bayana şiddet, LGBTİ+ ve toplumsal cinsiyet eşitliği hususları, patriarkal nizam, hayvan hakları, savaş tersliği, akran zorbalığı artık bunlar politik problemler ve hiçbirini başkasından ayırarak düşünme talihimiz kalmadı. Fakat tek bir metinde bu hususları ard arda sıralanmış görürsem biraz temkinli yaklaşma refleksim var elbette. Hiçbir şey söyleyemeden bahis başlıkları açan çok sayıda oyun görmüş birinin sesine kulak verin; 9/8’lik Kıyamet beni bu manada aksi köşe yapan, inandırıcı bir metin. Elbette sahneleme ile hakikat buluşmuş bir metin.
Daha fazla ne olabilir ki dediğimiz her şey daha da ziyadesiyle olurken, içimizdeki kıyametlerin sesi, sahnede, darbukanın 9/8’lik ritminde sizleri bekliyor. Bilet satın alarak tiyatroya giden seyirci dışında hiçbir dayanağı kalmayan bağımsız tiyatrolara dayanak olmaktan sakın vazgeçmeyin. Şayet siz vakit bulup tiyatroya gidemiyorsanız askıda bilet uygulaması ile öğrencilerin oyunları görmesini sağlayarak tiyatroya iki türlü dayanak sağlayabilirsiniz. Gençlerin olması gereken yerler hapishaneler değil, okullar, sokaklar, sanat alanlarıdır. Düzgün hafta sonları…
