KÜRŞAD OĞUZ – KİT-APP
[email protected]Tasavvuf, “dünyevi aşkı tatmayan uhrevi aşkı tadamaz” der. Sizce de o denli mi?
Aynı fikirde değilim. Her halükârda, mümkün olan her formda sevmemiz gerektiğini düşünüyorum. Lakin insanları sevmeden Allah’ı sevmek mümkün olmaz. Tıpkı vakitte, Katolik dininde olduğu üzere, kendini Allah’a adama mazeretiyle dünyevi hayattan uzaklaşmaya zorlamak, bana nazaran saçmalıktır.
“Mösyö İbrahin ve Kuran’ın Çiçekleri”nde kahramanınız Momo, dünyevi aşkı tadıyor. Lakin başında soru işaretleri var. Mösyö İbrahim ona şöyle diyor: “Senin aşkın senin. Sana ilişkin. Aşkını reddetse bile onu değiştiremez. Yalnızca ondan faydalanamaz, hepsi bu. Verdiğin sonsuza dek senindir. Sakladığın ise ebediyen yitmiştir.”
Verdiğin sonsuza dek senin olur, sakladığın sonsuza dek kaybolur; Sufizm bu işte. Lakin Momo, sevginin ne olduğunu bilmiyor. Zira babası onu sahiden sevmiyor ve annesi de gitti. Birinci başta kızlarla birlikte olmak istiyor lakin yalnızca seks için. Ve seks aşk değildir. Sonra birdenbire, genç bir kıza âşık oluyor. Ve bu aşkla ne yapacağını bilemiyor. Onun için çok büyük bu aşk. Ve Mösyö İbrahim ona şöyle söylüyor: “Güzel olan içinde bu aşkı barındırman.” Yürüyüp yürümemesi değil, içinde bu sevginin olması… Bu yeni bir şey Momo için, o buna hiç sahip olmamış. Mösyö İbrahim ona diyor ki: “Başarılı oldun zira işini seviyorsun, kızla işe yaramıyor lakin başarılı oldun zira seviyorsun.”
Acısız aşk mümkün mü?
Hayır, sanmıyorum. Bir aşk öyküsünde her şey düzgün başlar. Lakin bunun sürmesi için, aşkın rastgele bir anda hissedebileceğiniz hoşnutsuzluktan daha kıymetli olduğunu kabul etmeniz gerekir. Aşk uzun vadeli bir maceradır. Kolay olduğu vakitler sevmek daha kolaydır ve sonra değişirsiniz, öbür birini bulursunuz. Öte yandan tıpkı kişiyi uzun mühlet sevmek daha büyük bir maceradır. Çoklu maceralar kolaylıktır. Asıl büyük macera o güç anları atlatmaktır… Bir aşk kıssasında aşılması gereken çöller vardır. Lakin bir vaha vardır ve her vakit o vahaya hakikat gitmek gerekir. Bence kalıcı bir aşktan daha hoş bir şey yoktur.
“NEŞEYİ GELİŞTİRMEMİZ LAZIM”
Neden sahip olduklarımızı sevemiyoruz da sahip olmadıklarımızı seviyoruz?
Bu bahiste konuşmak benim için çok lakin çok değerli ve bu mevzuyu açtığınıza sevindim. Zira üzüntüyü geliştirmek ile neşeyi geliştirmek ortasında bir fark var. Keder nedir? Eksikliğini duyduğumuz şeyle olan ilişkimizdir. Her vakit bir şeylerin eksikliğini hissederiz. Para, vakit, güç, bizi terk eden beşerler, ölen beşerler… Sevinç nedir? Eksik olanla bir ilgi değil, tam olanla bir münasebettir. Öbür bir deyişle, olanla bir bağdır. Bu yüzden neşeyi geliştirmeliyiz, bu da var olduğumuzda var olduğumuz için sevinmek, birlikte olduğumuz beşerlerle birlikte olduğumuz için sevinmek, anı yaşadığımız için sevinmek, sahip olduğumuz şeye sahip olduğumuz için sevinmek manasına gelir. Bu zati bir şeydir, anlıyor musunuz? Ve en azından burada, Avrupa’da, üzüntüyü sevinçten çok daha fazla geliştirdiğimizi görüyorum. Ve beşerler depresyonda. Avrupa’da çok sayıda insan depresyon ilacı alıyor.
Türkiye’de de durum tıpkı.
Depresyona giriyorlar ya da ağır uyuşturucular, içki ve tütün kullanıyorlar. Şayet neşeyi geliştirirsek, bunlara muhtaçlığımız kalmaz. Bence zihinsel bir ihtilal yapmamız gerekiyor. Eskiler buna bilgelik sıkıntısı.
Kitaplarınızda gördüğüm öteki mevzu da göç. Mösyö İbrahim göçmen. Momo’nun ailesi de. Türkiye’de, Avrupa’da göç artık çok daha ağır. Göç, fikir formumuzu nasıl değiştirecek?
Her şeyden evvel, her birimizin göçmen bir geçmişi var. Kaçınılmaz olarak göçmen cetlerimiz var. Bunun farkında olmak değerli. Birebir vakitte, ulus nedir? Bir muahededir. Hudutları olmayan bir ulus yoktur. Ve bana nazaran sonlar mutlaka gereklidir.
Alberto Manguel bana, “Sorun göçmenler değil sınırlar” demişti.
Hayır, katılmıyorum zira sonlara gereksiniminiz var. Aksi takdirde toplumsal bir muahede olmaz. Devletin varoluş münasebeti, kapalı bir küme için barışı, güvenliği ve sıhhati garanti etmektir. Bu yüzden probleme bir tahlilim yok. Ancak göçmenlere son derece insani formda davranma konusunda ısrarlıyım. En çok gurur duyduğum şeylerden biri de Belçika Başbakanı’nın kitaplarımdan birini okuduktan sonra iltica hakkı ve göçmenlere yönelik muameleye ait ıslahat yasasını tekrar yazmış olmasıdır. Kitaplarımdan birini okumuş ve kendi kendine maddeyi mümkün olduğunca insanileştirmemiz gerektiğini söylemişti.
Hangi kitabınız?
“Bağdat’tan Gelen Ulysse.” Londra’ya giden bir Iraklı’nın öyküsü.
“ORTA SINIF KALPİTALİSTE DE LAZIM”
Dünyanın yüzde 90’ının geliriyle yüzde 10’unun geliri ortasında uçurum var. Bu türlü devam edebilir mi?
Saf kapitalist mantık içinde bile bu halde devam edemeyiz. Zira büyük kapitalistin ürettiği şeyleri satabilmesi için bile bir orta sınıf olması gerekiyor.
Türkiye’de de orta sınıf bitti.
Yaşadığımız yılların en büyük skandalı ve siyasetçilerin en büyük güçsüzlüğü bu. Durumun geldiğini görüp reaksiyon vermemelerine çok içerliyorum. Ancak biliyorsunuz, bunun her seviyede yansımaları var. Örneğin, bugün kitaplarda, çok çok uygun giden kitaplar ve bir de uygun gitmeyen kitaplar var. Evvelce kitapların da bir orta sınıfı vardı. Hasebiyle edebiyatta da orta sınıf ortadan kalktı.
Bunun sebebi yalnızca gelirlerin düşmesi mi, yoksa okumanın azalması mı?
Orta sınıf hakikaten sıkıntı durumda. Tiyatroya, sinemaya gitmek, kitap satın almak, bütçelerini tehdit ediyor. İnsanların ömürleri ve hatta sermaye açısından bile, bu insanların müşteri olduğu gerçeğinden endişelenmeden şirketlerin büyümesine ve refahına öncelik vermek suçtur
Yoksullar neden isyan etmiyor? Kolombiya’da “Fakirin ekmeği yoksa, zenginin de huzuru olmaz” diyen bir duvar yazısı var. Neden artık hiç isyan görmüyoruz? Evvelden ihtilal olurdu.
Bugün örneğin Fransa’da devlet, taban seviyede toplumsal dayanak, sıhhat, fiyatsız eğitim ve hasta olduğunuzda fiyatsız bakım sağlıyor. Sonuçta devlete çok bağımlıyız. Sizi besleyen eli büsbütün kesemezsiniz. Devlet, bireyleri sübvanse ederek kendine toplumsal barış satın aldı; lakin bu barış değil.
Ya da devletler artık daha çok güvenliği vurguluyor. Bu yüzden beşerler güvenliği demokrasiye tercih mi ediyorlar?
Evet. Lakin güvenliğin demokrasiye tercih edilmesi büyük bir tehlike. Bu, Avrupa’nın üzerinde dolaşan büyük bir tehdit. Lakin birebir vakitte, toplumun tüm kademelerinde otoritenin azaldığını, öbür bir deyişle giderek genelleşen bir gevşekliği inkâr etmeye çalışan bir fikir olduğu; siyaset sınıfının büyük kısmının bu teşhisi kabul etmek istemediği; bunun çok sağ tarafından dillendirilen ve bu nedenle daha da reddedilen bir teşhis olduğuna inanıyorum. Fakat durum biraz daha karmaşık. Sahiden de otoritenin çökmekte olduğuna dair işaretler var ve bugün onu tekrar tesis etmemiz gerek. Umarım diktatörlüğe ya da darbeye başvurmadan yapılır bu.
Böyle bir risk var mı? Avrupa’da bile mi?
Avrupa’da risk daha düşük. Lakin her halükârda, güç ve huzur vaat eden siyasi partilerin cazipliği son derece güçlü, zira daha ölçülü siyasi partiler yahut hata paydaşlığı hissine kapılanlar güvenlik alanını ihmal ettiler.
“BİREYCİYİZ LAKİN BİREY BİR HİÇ”
Şişmanlayamayan Sumocu’da Cun, hayattan bıkmış, nefes alamayan, nefret dolu bir çocuk. Bu gençlerin sayısı dünyada artıyor. Dediğimiz üzere, genel bir buhran, depresyon var lakin bu gençler ortasında çok daha besbelli ve ağır.
İntihar eden 10 yaş altı çocuklar bile var. Gelecek ümidiniz kalmadıysa, artık geleceği istemiyorsanız, bu depresyondur. İstek ve dileğiniz kalmadığında, bu depresyondur. Bu bir toplumsal depresyondur. Bunun temel sebebi, büsbütün bireyci toplumlarda yaşıyor olmamız. Tıpkı vakitte, geleceğin meseleleriyle başa çıkmak kelam konusu olduğunda, bireyin hiçbir şey yapamayacağının farkındayız. Politik tahlillere, ekolojik tahlillere, toplumsal tahlillere kolektif olarak ulaşabiliriz. Münasebetiyle büsbütün bireyci bir dünyada olmamız ve birebir vakitte bireyin bir hiç olduğu ve tüm bedelini yitirdiği gerçeği, insanları depresyona sürüklüyor.
Kun diyor ki, “Düşünmek bile bana ıstırap veriyordu. Tefekkür etmek mi? Yararsızdı. Hatırlamak mı? Zahmet etmiyordum. Geleceğe baş yormak mı? Ondan da kaçınıyordum. Geçmiş ve gelecekle ilgimi kesmiştim. Ya da en azından kesmek için elimden geleni yapıyordum.” Bu, günümüz gençliğinin modeli üzere güya.
Evet, bugüncülük dediğimiz şey bu. Yalnızca bugüne bakmak demek. Dijital teknoloji, toplumsal ağlar yüzünden tam bir hafıza kaybı yaşıyor, geçmişi unutuyor ve geleceğe dair hiçbir projeksiyona sahip olamıyoruz. Dijital teknolojinin bizi şimdiki vakte hapsettiği ve şimdiki vakitte bizi silikleştirdiği açık. Düşünmeye karşı bir şey bu.
Özellikle gençler öğretmenlerine ya da ebeveynlerine inanmıyor. Fenomenlere inanıyorlar. Lükse düşkün zenginlere, influencerlara… Bu çok tehlikeli değil mi?
Bu çağdaş bir hastalık. Buna verebileceğimiz tek karşılık çocuklarımıza eleştirel düşünmeyi öğretmektir. Bence ebeveynlerin ve öğretmenlerin eleştirel kanıyı geliştirmeleri, çocuklara eleştirel bir şuur kazandırmaları gerekiyor ki, bu çocuklar kendilerini eskisinden çok daha fazla her türlü tesirden uzak tutabilsinler. Eleştirel düşünmenin manası budur, artık tesir altında kalmamak. Ortada pek çok palavra haber var. Dahası, bugünlerde Donald Trump üzere siyasetçilerin kendileri de palavra haber kaynağı. Yani, eleştirel bir zihne sahip olmak ve hangi medyanın bilgi toplamak için sağlam olduğunu ayırt edebilmek bugün eskisinden daha kıymetli.
“Şomintsu’nun bu dünyadan olmamak üzere bir avantajı vardı, batıya yürürken aklı doğudaydı, herkesin tıpkı istikamete koştuğu, herkesin birbirine benzediği Tokyo isimli bu kentte, o farklı görünüyordu.” Batıya yürürken aklı Doğu’da olmak… Medeniyetin şifresi bu olabilir mi?
Bunu sevdim. Uygarlık her vakit bu istikamette hareket eder, doğudan başlar ve batıya ilerler.
Özgürlük hâlâ hakikaten değerli mi? Zira dediğim üzere, beşerler güvenliği özgürlüğe tercih ediyor.
Evet, ancak toplumsal kontrat, yani siyasi bir toplumda yaşama olgusu, kişinin birtakım özgürlüklerinden vazgeçmesi ve onu, bu mutlak özgürlük karşılığında bize her şeyi takip edebileceğimiz yasal ve düzenlenmiş bir özgürlük garanti eden yetkililere teslim etmesi manasına gelir. Ve şayet yetkililer bu düzenlenmiş özgürlüğü garanti edemezlerse, öteki bir deyişle artık rastgele bir güvenlik yoksa, kontrat bozulur. İşte bugün yaşadığımız sorun bu. Her birimiz korunma karşılığında mutlak özgürlük hakkımızdan vazgeçtik. Lakin şayet bu muhafaza sağlanmazsa beşerler artık güce inanmazlar, oy vermezler, tüm hükümetleri eleştirirler. Zira kontrat bozulmuştur. Bu mukaveleyi muhakkak yine tesis etmeliyiz.
“Gerektiği üzere düşünmüyorsun, Cun” dedi Şomintsu bir gün iç çekerek. “Öncelikle çok düşündüğün için, sonra da gereğince düşünmediğin için.” Kitaptaki kıymetli cümlelerden biri benim için. Şomintsu şunu da söylüyor: “Cun, şayet söylediklerin sessizlikten daha hoş değilse, sus.” Az düşünüp, çok mu konuşuyoruz?
Hayır, fakat dünya bununla dolu; ya çok konuşan, tek yaptığı konuşmak olduğu için düşünmeyi bırakan, papağan üzere konuşan beşerler ya da aptal olmak zeki olmaktan daha kolay olduğu için düşünmeyen beşerler var.
Sorunun özü de bu.
Bu hepimizin sorunu. Ötekini, gerçekliğin karmaşıklığını hesaba katan bir düşünme biçimi inşa etmek sıkıntı bir şeydir.
“TİRANLAR KİTABIN EHEMMİYETİNİ BİLİR, BU YÜZDEN YAKARLAR”
“Bayan Ming’in Hiç Olmayan On Çocuğu” kitabınız “Çin, bir ülkeden çok bir gizdir” cümlesiyle başlıyor. Bu ne demek?
Tam olarak anlayamadığı bir gizem olan Çin, kahramanım üzere benim de ilgimi çekiyor. Kıssa ilerledikçe, bugünün Çin’i ile dünün Çin’i ortasındaki farka karşın, Çin’in hâlâ yerinde duran bir ruhu olduğunu, bunun da Konfüçyüs ideolojisi olduğunu fark ediyor. Nihayetinde Çinliler taşlara, anıtlara bağlı değiller. Onları yıkarlar, tekrar inşa ederler ve bu bu türlü devam eder. Buna rağmen onlarda kalıcı ve sağlam olan şey Konfüçyüs’tür. Yüzyıllar boyunca hayatta kalan bu bilgeliktir.
Bu yüzden mi Çin’in gücü artık Batı niyetine, ABD’ye karşı da yükseliyor?
Çin Batı fikrine karşı mı yükseliyor bilmiyorum ancak her halükârda, ekonomik olarak yükseliyor. Fakat şu an için bize farklı manevi modeller sunmuyor. Demek istediğim, oradaki de, materyalist ve kapitalist olmanın diğer bir yolu.
Bayan Ming’in kızı Da Xia, Bayan Mao’yu öldürmek istiyor. Zira Kültür İhtilali sırasında yüz binlerce Çinliyi katletmiş; kıymetsizleştirmek ve yeteneklerini mahvetmek, aptallar yaratmak için parlak insanları eğitim kamplarına göndermiş; tiyatroyu, operayı, müziği yasaklamış. Bugünkü otoriter iktidarlar da okumayı, eğitimi, bilmeyi aşağılıyor. Türkiye’de eğitimli kesim yurtdışına kaçıyor. Otoriter başkanlar bu türlü mi sürdürüyor iktidarlarını?
Doğru. Geçmiş tarihi tekrar yazıyoruz. Geçmişi ortadan kaldırdığımızı söylüyoruz lakin bu, demokrasilerde de yaşanıyor.
Elbette.
Wokizm de tarihi yine yazmanın bir yolu. İşte bu yüzden yalnızca gerçek kültür sizin kendi isminize düşünmenizi sağlayabilir. Kültür ne kadar küçükse, o kadar çok tesir altında kalırsınız. Kültür ne kadar büyükse, duyduğunuz her şeyle ortanıza o kadar ara koyabilirsiniz. Bence kitapların ehemmiyetini anlayan tek beşerler tiranlar ve diktatörlerdir. Bu yüzden onları yakarlar. Demokratlar asla kitap yakmaz.
Çünkü insanların düşünmesini mi istemiyorlar?
Diktatörler ve tiranlar, insanların düşünmesini istemedikleri için kitap yakar. Demokratlar ise ekseriyetle bizim için çok tembeller.
“Hakikat en çok güzelimize giden palavranın ta kendisidir.” Bu ne manaya geliyor? Herkes kendi gerçeğine sahiptir mi?
Çin ile ilgili en enteresan şey, hakikatin her şeyin üstünde olmamasıdır. Kümenin ahengi gerçeklerden daha değerlidir. Yani küme ahengini korumak için palavra söylemeniz gerekiyorsa, palavra söylersiniz. Zira bir numaralı paha küme ahengi. Neden? Zira bu, aşkın bir Rab’ın olmadığı bir uygarlık. Bizde, tek ilahlı dinlerde, hakikati borçlu olduğumuz kapsayıcı, aziz bir İlah var. Biz hakikati her şeyin üstünde tutarız, ahengi değil.
Hangisi daha âlâ?
En düzgünü toplumsal ahenk ve ahenktir.
“İNSANLAR BÜYÜK PALAVRASI SEÇER”
Hitler Kavgam’da “Yalanın küçüğünden fazla büyüğünün kurbanıdır kitleler” diyor. Otoriter rejimler, büyük palavraları sık söyledikleri için mi inandırıyor bizi?
Aslında insan beyni o denli bir biçimde tasarlanmıştır ki, gerçeği istemez, korku ve tasalarından kurtulmak, rahatlatılmak ister. Bir şok, bir sorun olur olmaz, bir belirsizlik hissi olur olmaz, insan zihni inanç tazelemek ister zira kaybolmuştur. Münasebetiyle şayet bir palavra, büyük bir palavra ona itimat veriyorsa, büyük palavrası seçecektir. İktidar sahipleri, gücü ele geçirmek isteyenler bunu her vakit bilir. Donald Trump’a bakın, o palavraların hükümdarı. Zira gerçeği söylemek yerine evvel itimat vermesi, korkuları gidermesi gerektiğini biliyor.
Ama beşerler da ona inanıyor. En azından Amerikalıların yarısından fazlası…
Trump diyor ki, bir sorun olduğunu biliyorum, bunu düzelteceğim, çözeceğim. Son derece inanç verici bir telaffuz bu. Ve bu, birçok insan için gerçeklerden daha kıymetli.
Çözüm gerçeklerden çok daha mı kıymetli?
Çözüm yanılsaması diyelim.
Yalan söylemekten bahsettiğimizde aklıma çabucak Romain Gary geliyor. Ona Goncourt ödülünün verildiği yerdeyiz biz de…Burada, bu restoranda, Romain Gary iki defa Goncourt Ödülü’ne lâyık görüldü. Birincisinde Romain Gary ismiyle, ikincisinde ise Emile Ajar ismiyle.
Onu çok severim.
Ben de.
Goncourt’u ikinci sefer aldığı Onca Yoksulluk Varken romanı mükemmeldir.
Romain Gary’nin öyküsü son derece farklı. Romain Gary ismiyle bir müellif olarak birinci mesleğini yapmış, ancak Fransız Akademisi’nde De Gaulle’ün destekçisi direnişçi yoldaş imajına hapsedilmiştir. Bu imaja sıkışıp kaldı ve beşerler ona ilgi göstermeyi bıraktı. O da Émile Ajar’ı yarattı. Émile Ajar’ı yaratırken, diğer bir modülünün kendini tabir etmesine müsaade verdi. Bu yanı göçebe, ana lisanı Fransızca olmayan bir adamdı. Bu yüzden Fransızca yanlışlar yaparak eğlendi. Böylelikle birinci müelliften bile daha büyük olan ikinci bir muharrir yarattı. Bu fevkalâde bir seyahatti.
Ve ikinci Goncourt’u Emile Ajar’a verdiler.
Onu almaya gelmedi. Vefatından sonra onun rolünü oynayan kişinin yeğeni Paul Pavlowitch olduğunu öğrendik.
Kadere inanıyor musunuz? Ya da yazgısı değiştirmek mümkün mü?
Evet inanıyorum. Lakin mukadderatımızla yüzleşme ya da o randevuyu öteleme gücüne sahip olduğumuza da inanıyorum.
Nasıl?
Aklı başında ve net olmayarak, kendimi gerçeğe vermeyerek, kendimi yaşamaktan alıkoyarak. Hayatımda bir sanatçı, muharrir olarak kaderimden kaçabileceğim vakitleri gördüm. Bir şeyler yapmamak için her vakit güzel nedenlerim vardı. Ve sonra bahtıma hakikat gitme yüreğini gösterdim. Bence mukadderatlarının onları götürdüğü yere gitmeye cüret edemedikleri için kendi hayatlarından öbür bir hayat yaşayan beşerler var.
Borges çizgisel vakte değil döngüsel vakte inanıyordu. Sizce vakit nedir?
Ben çizgisel vakte inanıyorum. Şu sıralar “Zamanın Geçişi” isminde, sekiz ciltten oluşan ve Neolitik periyottan günümüze uzanan kocaman bir roman yazıyorum. Vakit nedir? Ben hayatım boyunca vakit algımı dönüştürdüm. Başlangıçta vakit herkes üzere benim de maruz kaldığım bir şeydi. Sonra vaktin benim gücüm olduğuna karar verdim. Vakit benim dostum, düşmanım değil. Ben üst seviye bir atletin oğluyum. Annem Fransa şampiyonu bir koşucu. Bana idmanın faziletini, bir şeyleri daha uygun ve daha düzgün yapmayı sağlayan tekrarın faziletini öğretti. Nasıl kullanacağımı bilirsem vaktin benim dostum olduğunu ve vaktin gelişmemi sağladığını öğretti. Ben de bu dersi çıkardım ve kendi hayatıma uyguluyorum.
HİTLER RESSAM OLABİLSEYDİ NE OLURDU?
Ama birebir vakitte vakti, tarihi ve Hitler’in hayatını da değiştirdiniz. Şayet Hitler bir Nazi yerine ressam olsaydı, dünya nasıl bir yer olurdu; bunun kitabını yazdınız.
Evet, bu kitabı yazmak çok eğlenceliydi. Gerçek Hitler’in öyküsünü anlatmak üzücüdür. Öbür Hitler’i anlatmak, yani Viyana’daki Hoş Sanatlar Akademisi’ne girebilseydi olacak olan başka Hitler’i anlatmak eğlenceli. Adolf Hitler’in diktatör olmadığı lakin ressam olduğu bir yirminci yüzyıl hayal ettim. Jeopolitik bir kurgu yaptım. Yirminci yüzyılı II. Dünya Savaşı olmadan hayal edin. Amerika taşrada bir komşu, bir kuzen olarak kalırdı. Büsbütün içine kapanık, Avrupa’dan uzakta bir Amerika…
Belki Almanya ve Fransa, Avrupa için bir ortaya gelirdi.
Nobel Mükafatı kazananların birçok Amerikalı değil Avrupalı olurdu, zira ABD’ye gitmezlerdi. Bu kitap Adolf Hitler’in antisemit takıntısını da görmemi sağladı. Kitapta göstermek istediğim şey, bir canavara dönüşmenin çok kolay olduğu. Bu herkesin kapısında bekliyor. İşin aslı, canavar bizden farklı biri değil, şayet dikkatli olmazsak biziz, ta kendimiz. Dikkatli olmazsak her birimiz canavara dönüşürüz.
Bu yüzden mi her vakit yeni Hitlerler tehlikesi olduğunu söylüyorsunuz?
Evet. Lakin kendi içimizde bile, her vakit haklı olduğumuzu düşündüğümüzde, kayırılmak istendiğimizde, olayları meydana getiren nedenlerin karmaşıklığına bakmak yerine, kabahati günah keçilerine attığımızda, tüm bunlar Hitlervari kanılardır. Ve açıkçası her birimiz bu türlü düşünme eğilimine sahibiz.
Yani hata yalnızca Hitler’de değildi, hepimizdeydi.
Asıl sorun Hitler’in başarısızlığını yorumlama biçimiydi. Kendi kendine, “Çizimde, teknikte gereğince âlâ değilim, gelecek yıl müsabakayı tekrar kazanmak için çok çalışacağım” demek yerine, zıddını yaptı. Kendi kendine, “Ben bir dâhiyim ve kimse bunun farkında değil” dedi. Başına gelenleri paranoyakça yorumladı. Ve aslında kusur onda, paranoyak yorumunda, heyetin kararında değil.
Yakın tarihte buna benzeri diğer büyük kırılma noktaları var mı? Bunun tek örneği Hitler değil, değil mi?
Hayır. Fakat Ükroni dediğimiz şeyi yapmak çok değişik. Öbür bir deyişle, “Ya o denli olmasaydı, ya farklı olsaydı” diye düşünmek. Bunun günümüze ışık tutacağını düşünüyorum. Benim yaptığım hem gerçekliği görmek hem de ükroninin tuttuğu ışıkla o gerçekliği aydınlatmaktı. Yalnızca bir ükroni olduğunda, öteki bir deyişle, dünyayı büsbütün farklı bir formda hayal ettiğimizde ve bu, olduğu haliyle dünyayla ilgili olmadığında, bunun biraz yapay olduğunu düşünüyorum. Aslında benim gördüğüm bir projektör. Ükroni gerçek dünyaya tutulan bir spot ışığıdır.
“UMARIM ÇALIYORUMDUR”
İnsan tabiatı gereği berbat müdür?
Hayır. Jean-Jacques Rousseau insanın uygun olduğunu ve onu yolundan saptıranın toplum olduğunu düşünüyordu. Ben bu türlü düşünmüyorum. İnsanın içinde uygunun ve berbatın birlikte yaşadığını, güzelin ya da berbatın zafer kazanmasını sağlayan şeyin özgürlük olduğunu düşünüyorum. Bu bizim sorumluluğumuz. Yani biz kötülükle olduğu kadar düzgünlükle de donatılmışız.
Yani seçtiğimiz şey bizim kararımız.
Evet.
Flaubert’in dediği üzere, “Üç ya da dört kitap bir insanın ulaşabileceği bilgeliğin tamamını barındırır.” Sizinkiler neler?
Benim için 17. yüzyıl filozofu Blaise Pascal’ın kanıları değerli. Tekrar bir 18. yüzyıl yapıtı olan Laclos’un “Tehlikeli İlişkiler”i var. Dostoyevski ve Proust’un tüm yapıtları var. Müsaade verirseniz Balzac’ı da yanımda ıssız adaya götüreceğim.
Pek çok muharrir için türlü suçlamalar yapılır birçok da hakikaten öyledir. Faşist, komünist, ırkçı, şiddet düşkünü, sapık gibi… Mesela Andre Malraux adam öldürmüş. Shakespeare vergi kaçakçısı, Paul Verlaine gebe karısına tekme atıyor. Celine’e faşist deniyor. Bir muharriri sevmem için yalnızca yapıtını mi dikkate almalıyım, yoksa karakteri de kıymetli mi?
Céline örneğini ele alalım. Céline Nazi yanlısı, Hitler yanlısıydı. Çok berbat davranışlarda bulundu, fecî şeyler yazdı ancak başyapıtı Gecenin Sonuna Seyahat antisemitist bir kitap değil. Bu yüzden benim için eser doğruysa, muharririn yolu kıymetli değil. Benim için değerli olan yapıttır.
Picasso, “İyi sanatçı taklit eder, büyük sanatçı çalar” diyor. Hangisini tercih ederdiniz?
Umarım çalıyorumdur.
Bugün yepyeni hiçbir şeyin kalmadığını söyleniyor. Yazılacak her şey yazıldı mı?
Şair Jean Cocteau’nun dediği üzere, “Söylenecek her şey daha evvel söylendi, lakin insanların hafızası çok zayıf.” Özgünlük doğal bir şeydir. Nefesiniz var, bir vücudunuz var, bir söz dağarcığınız var, bir dünya görüşünüz var. Gerçek bir müellif her vakit özgündür.
Türk okurlarınıza ne söylemek istersiniz?
Türkiye’ye gittiğimde, benim üzere Fransız-Belçikalıların ve Türklerin paylaşabileceği bir şey olduğunu keşfettim, o da mizah duygusuydu. Türklerle yaptığım sohbetlerde onların mizah, ironi ve nüktedanlığa olan düşkünlükleri beni her vakit çok etkiledi.
**
BUNLARA BAKIN
1) KARANLIK VE MAVİ, Sevim Kahraman, (Kırmızı Kedi)
Konaklardan yoksulluğa, iktidardan esarete, sürgünden yesyeni bir dünya yaratmaya… Halikarnas Balıkçısı yani Cevat Şakir Kabaağaçlı ve mensubu olduğu Şakir Paşa ailesinin Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan fırtınalı kıssası bu kitapta. Ve alışılmış mavi seyahatler…
2) SİBER İSTİHBARAT SAVAŞLARI, Ersin Çahmutoğlu (Destek)
Yazar, siber casusluğun çarpıcı operasyonlarını, perde ardındaki devletleri ve teknolojik silahları anlatıyor. Dijital istihbaratın nasıl bir global oyuna dönüştüğünü, istihbarat servisleri ve teknoloji şirketlerinin oyununu gözler önüne seriyor. E-devlet skandalının yaşandığı haftanın ruhuna çok uygun bir kitap.
3) TÜTÜN, Metin Ünal (Yeditepe Akademi)
Önce sert yaptırımlara maruz kaldı, yüzyıllar içinde toplumdaki yerini güçlendirdi. Vakitle ticareti ve tüketimi sürat kazandı; getirdiği gelir, devlet için kurtarıcı oldu. 400 yıllık süreçte Osmanlı’da tütünün varlığını, vergilendirilmesini ve yönetimini; Cumhuriyet’in ilanıyla yaşanan değişim ve dönüşümü anlatıyor kitap.
4) AYNA ADAM, Lars Kepler, Çev: Solina Silahlı (Doğan)
16 yaşındaki Jenny kaçırılıp öbür kızlarla kafese atılır. Kaçıran adam acımasızdır. Kaçmaya kalkışanlara tuzak kurar; ağır cezalar verir. Beş yıl sonra Jenny parkta meyyit bulunur. Dedektif Joona Linna bu cinayet ile yıllar evvelki bir intihar hadisesi ortasında irtibat kurar. Lars Kepler’den tansiyon dolu bir macera…
5) PALMİYE ŞARABI MÜPTELASI, Amos Tutuola, Çev: Bahar Ulusoğlu (İthaki)
Palmiye şarabı müptelası genç bir adam, içkisini sağlayan palmiye şarabı toplayıcısının ölümünden sonra onu geri getirmek için ölüler diyarına hakikat yola çıkar. Nijeryalı müellif, postkolonyal edebiyatın hudutlarını aşarak Afrika’nın rüyalarını yazıya döküyor, büyülü gerçekçiliğin saf halini sunuyor.
