Merhaba değerli okuyucularım,
Çalışma hayatı boyunca herkesin karşılaşabileceği risklerden biri işini kaybetmektir. Ne kadar deneyimli olursak olalım ne kadar çalışkan olursak olalım, iş dünyasının dalgalı seyri bazen işçiyi hazırlıksız yakalayabilir. İşte tam da bu noktada, işsizlik sigortası devreye girer. Bu sigorta, işçinin alın teriyle kazandığı hakkıdır ve işsiz kalınan devirde muhakkak bir müddet için gelir dayanağı sağlar.
İşsizlik Ödeneğine Hak Kazanma Şartları
Her çalışan işsizlik ödeneğinden faydalanamaz. Yasalar burada belirli kriterler öngörmüştür. İşsizlik ödeneğine hak kazanabilmek için:
İşten ayrılmadan evvelki son 120 gün hizmet akdine tabi olarak çalışmak,
Hizmet akdinin sona ermesinden evvelki son 3 yıl içinde en az 600 gün prim ödemiş olmak,
İşten çıkışın akabinde 30 gün içinde İŞKUR’a şahsen yahut elektronik ortamda başvurmak gerekir.
Bu kurallardan birini yerine getirmemek, ödeneği direkt kaybetmek manasına gelir. Bilhassa 30 günlük müracaat mühletinin ehemmiyeti büyüktür; zira müracaatta gecikilen her gün, toplam hak sahipliği mühletinden düşülür.
Ödenek Süreleri
İşsizlik ödeneği, ödenen prim gününe bağlı olarak farklı mühletlerle bağlanır.
600 gün prim ödemiş olanlar için 180 gün,
900 gün prim ödemiş olanlar için 240 gün,
1080 gün ve daha fazla prim ödemiş olanlar için 300 gün ödenek verilir.
Bu müddetler, işçinin güç günlerde ayakta kalabilmesi için kritik bir takviyedir. Lakin mühlet bittiğinde ödenek de sona erer.
2025 Sayılarıyla İşsizlik Ödeneği
2025 yılı için brüt taban fiyat 26.005,50 TL, net taban fiyat ise 22.104,67 TL olarak belirlendi. Günlük minimum fiyat fiyatı ise 866,85 TL. Bu sayılar üzerinden işsizlik ödeneği hesaplaması yapılmaktadır.
Ödeneğin ölçüsü, sigortalının son dört aylık prime temel çıkarının ortalamasının %40’ı olarak belirlenir. Lakin ödeneğin, minimum fiyatın brüt meblağının %80’ini geçmesi mümkün değildir.
Bu hesaplama 2025 yılı için şu tabloyu ortaya koymaktadır
Asgari fiyatla çalışan bir sigortalı: 10.402 TL, damga vergisi kesintisinden sonra 10.323 TL net.
Brüt 40.000 TL maaş alan bir sigortalı: Yaklaşık 15.878 TL net.
Brüt 55.000 TL maaş alan bir sigortalı: Üst hududa takıldığı için en fazla 20.646 TL net.
Bu sayılar işsiz kalan işçiye direkt ödenmektedir ve damga vergisi dışında rastgele bir kesintiye tabi tutulmamaktadır.
Sağlık hizmeti
İşsizlik ödeneği sırf maddi bir takviye değildir. İşsiz kalan sigortalının Genel Sıhhat Sigortası primleri de devlet tarafından ödenir. Böylelikle hem işsiz kalan kişi hem de bakmakla yükümlü olduğu bireyler sıhhat hizmetlerinden yararlanmayı sürdürür.
Bunun yanında İŞKUR, işsizlik ödeneği alan şahıslara yeni bir iş bulma konusunda dayanak sunar. Ayrıyeten mesleksel gelişim, yeni hünerler edinme ve eğitim programlarına iştirak imkânı tanır. Yani işsizlik ödeneği, yalnızca “geçim” değil, tıpkı vakitte “gelecek” için de bir teminattır.
Ödeneğin Kesildiği Haller
Ödeneğin sürekliliği de şartlara bağlıdır. İŞKUR’un önerdiği, mesleğe uygun ve makul şartlardaki bir işi reddedenin ödeneği kesilir. Birebir halde kayıt dışı çalıştığı tespit edilenler de ödenek hakkını kaybeder. Emeklilik aylığı bağlananlar için de ödenek sona erer.
İŞKUR’un önerdiği mesleksel eğitimleri haklı bir neden olmadan reddetmek yahut eğitime başladıktan sonra devam etmemek de ödeneğin kesilmesine yol açar. Bu düzenlemeler, fonun yalnızca sahiden muhtaçlığı olan şahıslara yönlendirilmesi için konulmuştur.
İşsizlik Sigortası Fonunun Gerçek Sahibi Kim?
Bugün Türkiye’de İşsizlik Sigortası Fonu’nda milyarlarca lira birikmiş durumda. Fon, üçlü bir katkı modeliyle besleniyor: sigortalının prime temel aylık brüt çıkarının %1’i personelden, %2’si patrondan, %1’i ise devlet katkısı olarak alınıyor.
Yani fon, işçi-işveren-devlet iştirakinde büyüyen bir kaynak. Lakin unutulmaması gereken nokta şu: Fonun kaynağı, direkt çalışma hayatının özünden, yani üretimden geliyor. Personelin maaşından kesilen prim, patronun maliyet kalemi ve devletin katkısı birleşerek bu garantiyi oluşturuyor. Münasebetiyle fonun gerçek sahibi tek başına emekçi değildir; patron ve devlet de bu yapının paydaşlarıdır.
Ancak bu gerçeği kabul ederken, bir diğer gerçek de gözden kaçmamalıdır: Fon büyüyor, kaynaklar artıyor lakin işsiz kalanların kıymetli bir kısmı ağır kaideler yüzünden ödenekten faydalanamıyor. Son 120 gün kesintisiz çalışma koşulu, 600 gün prim ödeme mecburiliği ve 30 gün içinde müracaat üzere kriterler, binlerce emekçinin hakkına pürüz oluyor. Bu kurallar, fonun temel gayesine aykırı düşüyor. Fonun paydaşları kim olursa olsun, kesin yararlanıcısı işsiz kalan vatandaştır. Bu nedenle kaidelerin kolaylaştırılması, çalışanın fonu hak ettiği halde kullanabilmesinin önünün açılması gerekiyor.
İşsizlik sigortası fonunun mantığı “işsiz kalana güvence” sağlamaktır. Lakin mevcut uygulamada bu teminat, sonlu müddetle ve hudutlu ölçüde verilen bir takviyeden öteye geçmiyor.
Bugün işsizlik ödeneği, prim gününe nazaran 6 ay ile 10 ay ortasında değişiyor. Halbuki işsizliğin mühleti her vakit bu kadar kısa değil. Ölçü açısından da sorun büyük: Sigortalının karının %40’ı hesaplanıyor, lakin üst hudut taban fiyatın %80’iyle çiziliyor. Bu nedenle yüksek fiyatlı çalışanlar da tıpkı tavana takılıyor ve gelir kaybının büyük kısmını telafi edemiyor.
Fonun mali gücü düşünüldüğünde, bu tablo haklı olarak tenkit konusu oluyor. Fon bir yandan büyürken, öbür yandan çalışana sağlanan ödenek sonlu kalıyor. İşte burada şu soruyu sormak gerekir: Bu fon nitekim çalışanın ve patronun yarattığı ortak bir garanti fonu mu, yoksa devletin kasasında tutulan bir süreksiz takviye kaynağı mı?
Bugün gereksinim duyulan, fonun büyüklüğü ile işsize yansıyan dayanak ortasındaki makasın kapatılmasıdır. İşsizlik ödeneğinin şartları kolaylaştırılmalı, mühletleri uzatılmalı, ödenek ölçüleri fonun gücüne yakışır halde artırılmalıdır. Aksi halde fon, büyüklüğüyle övünülen lakin işsiz kalanın cebine gerçek manada yansımayan bir kaynak olmaya devam edecektir.
Sizlerde soru ve görüşlerinizi [email protected] mail adresime iletebilirsiniz.
