CHP’li belediyelere operasyonun baş ‘itirafçısı’ olan Aziz İhsan Aktaş’a suikast savıyla başlayan soruşturma, birdenbire savunma sanayiine sıçradı. Gözaltı zincirine eklenen son halka, ASSAN’ın CEO’su ve sahibi oldu.
Böylece İBB borsası, suikast kumpası derken gizlemli bir ‘askeri casusluk’ olayını çözmeye çalışırken bulduk kendimizi.
Olay nereye varacak şimdi kestiremiyoruz. Fakat kocaman bir soru akılları kurcalamıyor değil: Nasıl oluyor da sokak kabadayıları, ne idüğü belgisiz avukatlar, kafe işletmecileri, araç kiralayanlar bile devletin en mahrem dünyasının modülü olabiliyorlar?
Soru kolay fakat karşılığı değil. Askerin çorabından yemek yediği tabağa, giydiği çelik yelekten tuttuğu silaha, taktığı miğferden sıktığı mermiye, tanka, topa, füzeye uzanan devasa bir pazardan bahsediyoruz zira. 700 bin kişilik bir ordunun tedariğinin yanında, dört bir taraftaki bölgesel savaşların tesiriyle vahim süratte büyüyen bir ticaret bu.
Yine de pazarı sayılarla biraz somutlayalım…
2010’da 853 milyon dolar olan ihracat bugün 8 milyar dolara, 3.7 milyar dolar olan ciro da 16 milyar dolara çıktı. 2010’larda 200-250 proje yürütülürken artık 1100’ü aşıyor. Asıl çarpıcı olan kontratların toplam meblağının 100 milyar dolara ulaşması. Dört yıl evvel 60 milyar, 10 yıl evvel 8 milyar, 20 yıl evvel 5 milyar dolardı.
Yani 2025 itibariyle masada herkesin iştahına kabartan 100 milyar dolarlık kocaman bir ‘kutsal pasta’ duruyor!
Peki kimler paylaşıyor?
TEPEDEN AŞAĞIYA BESİN ZİNCİRİ
2024’te devletin direkt çalıştığı ana firma sayısı 1278’di. Toplam ana şirket sayısı ise 3000’i aşıyor. Üçte ikisi 2010’dan sonra kuruldu yahut iş koluna savunma sanayiine de ekledi. Mesela; 1980’lerde kurulan ASSAN savunma sanayiine 2016’da girdi. Kamuoyunun bildiği Akım Metal 2013’te, Aksa 2011’de, Anadolu Grubu’na bağlı Anadolu Isuzu 2017’de kesime adım atmış birtakım firmalar.
Bir de alt tedarikçiler var. ASELSAN geçen yıl 3300’ü yurt içi, 2200’ü yurt dışı olmak üzere toplam 5500 tedarikçiye iş verdi. Yüzlerce tedarikçi ile çalışan MKE’nin 2024’te aktardığı kaynak 34.7 milyar lira.
20 yıl evvel savunma sanayii denildiğinde Koç, Kale, Nurol, BMC vs. akla gelirdi. AKP devrinde ise Baykar’la tanıştık. Sonrası adeta fırtına…
2015’ten itibaren irili ufaklı yüzlerce şirket pastadan hisse almaya başladı. Bunda Libya’dan Suriye’ye uzanan iç savaşlar ile Ukrayna-Rusya ve Afrika’daki çatışma bölgelerinin tesiri büyük.
Fakat 2018’de başkanlık rejimine geçildikten sonra, savunma sanayiinde bir konsolidasyon sürecinin başladığını söylemek mümkün. Direkt Cumhurbaşkanlığı’na bağlı pek çok kamu şirketi de kuruldu. Devlet şirketlerinin etrafına ‘yeni tedarik ağları’ örüldü.
Pastanın ufak dilimlerinin besin zincirinin alt halkalarına nasıl yayıldığına dair çarpıcı bir örnek verelim:
ASELSAN Konya Silah Sistemleri 2018’de kuruldu. Yüzde 51 payı kamunun, kalanı birebir yıl kurulan Konya Savunma Sanayi AŞ’ye ilişkin. Konya Savunma Sanayi, 24 farklı şirketin birleşmesinden oluştu.
En büyük ortak, Koyuncu Nakliye Pazarlama. 5 akaryakıt istasyonu var. Bir araba firmasının Konya bayiliğinin yanında, araç muayene istasyonu da işletiyor. Özelleştirmeden Tuz Gölü’ndeki imtiyazı aldı. Tuz ihracatının yarısını gerçekleştiriyor.
Diğer ortakların ortasında silahla ilgili firma sayısı sadece üç. Onlar da av tüfeği ve tabanca imal ediyorlar. Kalan kimilerini da sıralayalım: Safa Tarım, Ayakkabı Dünyası ile Damat Tween üzere hazır giysi markalarının Konya işletmeciliğini yapan ABC Kavafiye Konfeksiyon, Mges Güç ve İnşaat, Beşel Endüstriyel Besin, Ömer Atiker Yakıt Sistemleri İthalat, Enka Süt ve Besin, Filkar Otomotiv, Konya Saraylı Madeni Eşya İmalat.
GÖZDE ÜRETİM MÜHİMMAT
Başkanlık rejimi ile başlayan konsolidasyonun besin zincirinin doruğundaki ayağı ise apayrı bir kıssa.
Orada monopolleşme kelam konusu. Yüksek teknoloji, AR-GE, patent, global silah şirketleri ve devletlerle bağlantı gerektiren işler, kaçınılmaz olarak muhakkak kümelerin ve kamunun hakimiyetinde. Bunun dışında kalan yeni bereketli alan ise mühimmat üretimi.
Özellikle 155 mm top mermisi dünyanın gözdesi. Ukrayna savaşı bir 155 mm savaşıydı. Milyonlarca ateşlenen 155 mm’nin adedi ortalama 3000-4000 Euro ortası satıldı. İsrail, Gazze’yi yerle bir ederken on binlercesini kullandı.
Geçen yıl Çekya, Polonya, Sırbistan ve Ukrayna’da mühimmat ihalelerinde yapılan milyonlarca dolarlık yolsuzluklarla alakalı soruşturmalar açıldı. Bir kısmının ucu Türkiye’ye dek uzanıyor.
Sektörün uzmanları yüksek teknoloji gerektirmeyen mühimmat ve patlayıcı üretiminin, savunma sanayiinin ‘orta sınıfı’ ülkelere kaydırıldığını belirtiyorlar. 10-15 yılda zırhlı üretiminde kelam sahibi olan Türkiye artık mühimmatta da epey argümanlı.
Üretim ve ihracat yakın vakte kadar MKE’nin monopolündeydi. Ona iki rakip çıktı. Birisi, 2021’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın özel teşvik vermesiyle fabrikasının temelini atan, dün de el konulan ASSAN. ASSAN tıpkı vakitte MKE’nin en büyük barut ve TNT tedarikçilerinden. 155 mm’de başka rakip 2023’te Çorum’da üretime başlayan Arca Savunma. Kuran kişi emekli bir mühimmat yüzbaşısı. Ortağı AKP’li bir siyasetçi. Siyasi alakalarının doruklara kadar çıktığı söyleniyor. Bir yılda 5’inci büyük ihracatçı oldu. Son savunma fuarında toplam 6.3 milyar dolarlık kontratın 2 milyar dolarını Arca kaptı.
ABD’nin ürettiği 155 mm mühimmatı tek başına birkaç ayda üretiyor. Esasen ABD de tedariğinin kıymetli kısmını ona ihale etti. Ayrıyeten havan ve obüs mermilerinde hissesini artırıyor. Türkiye’nin birinci C4 patlayıcı fabrikası da yeniden Arca bünyesinde kuruldu. Ankara’da yeni satın aldığı dev yere bir de kapsül fabrikası açacak.
Patlayıcı üretiminde Sabah’ın da sahibi olan Kalyoncu ailesinin şirketi Tepe Holding tezli. Balıkesir’de geçen yıl patlama olan fabrika onların. FETÖ operasyonlarında el konulup ihalesiz verilmişti. Bunun yanında yeniden AKP ile sıkı bağlarıyla bilinen, altın rafinerisi olan, doğalgaz dağıtım imtiyazına sahip Ahlatçı Holding de önemli bir atakta. Çorum’da barut ve TNT fabrikası kurdu. Ayrıyeten tıpkı yerde jet yakıtı tesisi inşa ediyor.
Daha öteki şirketler de var kuşkusuz. Genel eğilimi göstermek için birtakım örnekleri aktardım.
Türkiye’nin savunma sanayiine dair çizilebilecek en kaba görünüm bu türlü işte. AKP, rejimi değiştirmeye başlamasıyla birlikte, savunma sanayiini de iktidarının ana kolonlarından birisi olarak yeni baştan inşaya girişmişti. Konsolidasyon hızlanacak üzere görünüyor. Zira savunma sanayii ideolojik-politik gücünün yanında, ‘milli güvenlik şalının’ altında gerçekleşen dünyanın en karlı ticareti. Kamu kaynağının aslan hissesi sürekli buraya akıyor.
Devletin güvenlik hudutlarını çizen, kaynağa hükmeden, ticaretin de rotasını belirler. Hasebiyle o rotayı görmek için ortada bir besin zincirinin tamamına bakmak gerekiyor.
