Çalışma hayatında bir istikrar vardır: Patron sermayesini, bilgisini, gücünü ortaya koyar; emekçi ise emeğini. İş hukuku, bu iki taraf ortasında daha güçlü olan patrona karşı emekçiyi muhafazayı amaçlayan bir tertip kurar. Çünkü emek, sırf çalışanın değil, ailesinin ve hayatının da teminatıdır. İşte bu noktada çalışma müddeti kavramı kritik bir yere oturur.
ÇALIŞMA MÜHLETİNİN SINIRLARI
Kanun koyucu, angaryayı yasaklamış, emeği müdafaa ismine çalışma saatlerini net çizgilerle belirlemiştir. Türkiye’de genel kural, haftalık 45 saati aşan her çalışmanın “fazla mesai” olarak kabul edilmesidir. Yer altı madenlerinde bu hudut daha da düşürülmüş; günlük 7,5 saat, haftalık ise en fazla 37,5 saat olarak tanımlanmıştır. Bu müddetlerin aşılması durumunda yapılan her fazla saat, artırımlı fiyatla ödenmesi gereken fazla çalışmadır.
FAZLA MESAİNİN BEDELİ
Fazla mesai fiyatı, personelin olağan saatlik yararının yüzde elli artırılmasıyla hesaplanır. Şayet işyerinde kontratta belirlenen müddet 45 saatin altındaysa, 45 saate kadar olan ek çalışmalar “fazla müddetlerle çalışma” sayılır ve bu durumda emekçi, olağan fiyatının yüzde 25 fazlasını alır. 45 saati aşan her saat için ise yüzde 50 artırımlı fiyat ödenir.
Yani emekçi, her fazla dakikasını kanıtlayabildiğinde, emeğinin karşılığını hukuken talep etme hakkına sahiptir. Lakin uygulamada bu hak birden fazla sefer patronlar tarafından görmezden gelinmekte, “maaşına dahil” üzere haksız yorumlarla personelin alın teri gasp edilmektedir.
ONAY OLMADAN FAZLA ÇALIŞMA OLMAZ
İşverenin emekçiyi zorla mesaiye bırakması hukuken mümkün değildir. Çalışanın yazılı onayı olmaksızın yapılan fazla çalışmalar, emekçi açısından haklı fesih sebebi sayılır. Bu noktada İş Kanunu, emekçiye kıdem tazminatına kadar uzanan kıymetli haklar tanır. Yeniden de emekçiler birden fazla vakit işini kaybetme endişesiyle bu haklarını kullanamamakta, sessiz kalmayı tercih etmektedir.
FAZLA ÇALIŞMA İLE FAZLA VADELİ ÇALIŞMA ORTASINDAKİ FARK
Çoğu vakit karıştırılan iki kavram vardır: “Fazla müddetlerle çalışma” ve “fazla mesai”. Kontratta haftalık 40 saat çalışma öngörülmüşse, 40 saati aşan ve 45 saate kadar uzanan çalışmalar fazla müddetli çalışma sayılır, yüzde 25 artırımlı ödenir. 45 saatin ötesi ise artık fazla mesai olup, yüzde 50 artırımlı ödenmelidir. Bu ayrım, personelin cebine girecek fiyatın ölçüsünü direkt tesirler.
İŞÇİ HAKLIYSA, MAHKEME YOLUNU AÇMALIDIR
İşverenin fazla mesai fiyatını ödememesi durumunda personel, arabuluculuk sürecinden geçmek koşuluyla dava açabilir. Lakin burada yordama dikkat edilmesi hayati değerdedir. En küçük bir türel eksiklik, emekçinin alacak çabasını boşa düşürebilir. Bu nedenle uzman takviyesiyle ilerlemek birden fazla vakit tek inançlı yoldur.
Fazla mesai, sırf sayılardan ibaret değildir. Bir emekçinin ailesine ayıracağı vakitten, sıhhatinden, toplumsal hayatından eksiltilmiş vakit demektir. Bu nedenle fazla mesainin hakikat hesaplanması ve ödenmesi, sadece yasal bir yükümlülük değil; tıpkı vakitte bir vicdan borcudur.
Bugün Türkiye’de birçok işçi, fazla mesai fiyatını alamadığı için ya susmak zorunda kalıyor ya da yıllar süren dava yollarına başvuruyor. Meğer tahlil çok kolay: Emekçinin alın terini, emeğini, hakkını teslim etmek.
