“Sesi, 6 Şubat sabahı, enkazın altından başlayarak 2 yıl geçmesine karşın hala duyulmayan Antakya’nın sesi olmaya çalışıyor bu sinema.”
“Hadi tamam büyük bir afet yaşandı ve sonuçları çok ağır oldu, buraya kadar söylenecek çok şey olmasına karşın, kabul ettik. Fakat fark ettik ki sonrasında da ölmeye devam ediyoruz ve aslında yokuz. Yok sayılmaya da devam ediyoruz. Bu nedenle sinema aslında gerçek manada kaybolanlar ile hayatta kalmayı başarmasına karşın, hayatta iken kaybedilenlerin de kıssası birazda.”
Eğitimci/Sinemacı Gazi İsmailoğulları ile “KAYIP” sinemasını konuştuk.
Filminiz, sarsıntı sonrası Antakya’nın yıkımını ve kayıpların izini süren karakterleri merkeze alıyor. Kıssayı bu kadar içselleştirerek anlatmaya sizi iten neydi? Kendi gözlemleriniz ve yaşadıklarınız, senaryoyu nasıl şekillendirdi?
Bu öyküyü anlatmaya beni iten şey, kaybolan insanların, kentlerin ve öykülerin unutulmasını istemememdi. Ben tarihçiyim birebir vakitte mesleksel olarak. Zelzele yalnızca binaları değil, hafızaları da yıktı. Bir sabah uyandığımızda, bildiğimiz dünyanın artık var olmadığını fark ettik. O an, yalnızca kayıpları değil, geride kalanların da bir manada kaybolduğunu hissettim.
Senaryo yazım sürecinde, yaşadıklarım, gerçek müşahedelerim ve duyduklarım, bu anlatının temel taşlarını oluşturdu. Zelzele sonrası Antakya’ya gidenler, yıkılmış bir kentin ortasında, duvara yazılmış telefon numaralarına, enkaz başında oturup bekleyen insanlara ve kimsesizler mezarlığında bir taşın başında dua edenlere şahit oldu. İşte “Kayıp” tam da bu kıssaların bir toplamı.
Şemsettin’in bir enkazın önünde kömürle not bırakması, bir vakitler hakikaten gördüğümüz şeylerden biri. Beşerler, resmi kurumlara ulaşamadığında, devayı duvarlara kayıplarının isimlerini yazmakta buldu.
Eylem’in isimli tıp koridorlarında kaybolması, pek çok insanın yaşadığı çaresizliğin bir sözü. Kimi cenazesini aradı, kimi ise bir kaydı bile olmayan yakınlarının izini sürmeye çalıştı.
Benim için bu sineması yazmak, bir anıt dikmek üzereydi. Zira “Kayıp”, yalnızca bir kurgu değil, gerçek hayattan süzülen acılar ve seslerle yazılmış bir ağıt.
Özetle Bu sinema bir misyon ile yola çıktı ve sarsıntı sonrası Antakya’da yaşanan gelişmeleri ısrarla ‘normalleştirmeye’ çalışan bir anlayış ile uğraş etmeye çalışıyor. ‘olan oldu, önümüze bakalım’ anlayışı ile kabaca özetlenebilecek bir yaklaşım dayatılıyor aslında.
Antakya, tarih boyunca birçok medeniyete mesken sahipliği yapmış, kültürel birikimi güçlü bir kentti. Lakin sarsıntı sonrasında bir felakete dönüştü. Sinemada bu yıkımı anlatırken kentin ruhunu nasıl bağladınız? Eski Antakya ile yeni, yok olmuş Antakya ortasındaki aykırılığı nasıl işlediniz?
Antakya, yalnızca binalardan ibaret bir kent değildi; bir hafıza, bir kimlik, bir anlatıydı. Zelzele bu dokuyu yok etti ancak anıları silemedi. “Kayıp” sinemasında, eski Antakya ile yeni, yok olmuş Antakya arasındaki karşıtlığı, hem görsel hem de anlatımsal öğelerle inşa etmeye çalıştık.
Öncelikle kent artık fiziksel olarak yok ama ruhu karakterlerin içinde yaşıyor. Eylem’in Saray caddesinde yürüyüşü, aslında geçmişle bugün ortasında bir seyahat üzere. O caddenin bir vakitler cıvıl cıvıl olduğunu bilen biri, artık sessizlik içinde yürürken, yalnızca yıkıntılar değil, geçmişin yankıları da duyulur hale gelir.
Şemsettin’in kendi odasında, ama artık yarısı yıkılmış bir meskende oturması, bu aykırılığın en somut tabiri. Evvelden sıcak bir yuva olan yer, artık enkazın içinde, vaktin ve anıların askıda kaldığı bir yer.
Filmin birçok sahnesinde, Antakya’nın bir vakitler bir medeniyetler beşiği olduğu fikrini görsel olarak yaşatmaya çalıştık. Mesela:
Kimsesizler mezarlığında Şemsettin’in yürüyüşü, Antakya’nın farklı kültürlerden gelen insanlarının artık bir taşın altında birebir sessizlikte buluştuğunun göstergesi.
Şemsettin’in Asi Irmağı kıyısında meşale yakıp, eski Antakya’nın yasını tutma sahnesi üzere.
Bu aksiliği oluştururken en büyük etkiyi sessizlik ve boşluklar yarattı. Zira bazen bir enkazın ortasındaki sessizlik, yüzlerce cümleden daha fazla şey anlatır. “Kayıp” sineması, Antakya’nın geçmişini karakterlerin hafızalarında, bugününü ise sessiz ve ıssız sokaklarda yaşatıyor. Eski Antakya, insanların zihinlerinde hâlâ var, lakin ayaklarının bastığı toprak artık diğer bir yer.
“Kayıp” Sinemasının Politik Alt Metinleri de oldukça güçlü göndermeler içeriyor. Bu bahiste sinema ne cins bir eleştirel süreç takip ediyor. ?
Devletin ve Bürokrasinin Yetersizliği bu sinemanın en net politik bildirilerinden birisi. Sinema boyunca, depremzedeler yalnızca doğal bir felaketle değil, tıpkı vakitte ihmal, tertip eksikliği ve bürokrasinin soğuk duvarlarıyla da gayret ediyor.
Örneğin sinema de ana karakterlerden birinin isimli tıp binasında kayboluşu, kayıpların bile resmi kayıtlara girmekte zorlandığını ve devletin insan hayatına ne kadar mekanik yaklaştığını gösteriyor.
Ya da Kayıp ilanlarının toplumsal medyada paylaşılması ve duvarlara yazılması, resmî kanalların çöktüğünü ve insanların kendi tahlillerini üretmek zorunda kaldığının işareti.
Bir öbür mevzu Toplumsal Belleğin Silinmesi ve Unutulma psikolojisi. Sinemada, sadece bireyler değil, bütün bir kent yok olmuş durumda.
Kimsesizler mezarlığı, isimleri bile kaydedilmeden gömülen binlerce insanın bir sayıdan ibaret hale getirildiğinin göstergesi.
Halkın Kendi Adaletini Arayışı ve Örgütlenme konusu da var. Sinemada devletin varlığı hissedilse de devletin tahlil sunduğu bir durum yok. Bunun yerine beşerler, kayıplarını kendileri arıyor, kendileri yas tutuyor ve kendileri anma aktiflikleri düzenliyor. Ana karakterin 6 Şubat anma etkinliklerinde meşaleyle yürüyüşü, bu sürecin kişisel bir travmadan kolektif bir isyana dönüşebileceğini gösteriyor.
Felaketin Eşitsizliği yani Sınıfsal ve Kimliksel Boyutlar da var muhakkak yerlerde. Zelzelenin herkes için tıpkı olmadığı vurgulanıyor. Birtakım cenazeler helikopterlerle taşınıp merasimlerle defnedilirken, birçok insan kimliği bile belirlenmeden kimsesizler mezarlığına gömülüyor. Enkazlar ortasındaki bekleyiş sahneleri, hayatta kalanların ikinci sınıf vatandaş üzere hissettiklerini anlatıyor.
Sonuç olarak “Kayıp”, yalnızca zelzele felaketini anlatan bir sinema değil, tıpkı vakitte bir ülkenin çöküş anlarını ve anlarda neler olabileceğini gözler önüne seren bir ağıt. Devletin ilgisizliği, toplumsal belleğin silinişi, halkın kendi adaletini arayışı ve kimliklerin yitimi, sinemanın derinlerine işlenmiş politik alt metinler olarak karşımıza çıkıyor.
Filmin iki ana karakteri Şemsettin ve Eylem’in kaybettiklerini arayışı, aslında bir varoluş sorgulamasına dönüşüyor. “Ölen midir yoksa kalan mıdır kayıp?” sorusu sinemanın temel çatışmalarından biri. Bu anlatı üzerinden, zelzele sonrası hayatta kalmış olmanın getirdiği ruhsal yükü nasıl işlemeyi tercih ettiniz?
Deprem sabahı birçok insan üzere biz de yıkımın boyutlarını çabucak fark edemedik. Ayrıntılar netleşmeye başladıkça yıkımın büyüklüğünü fark ettik. Birinci refleks kimin hayatta kalıp kalmadığı ile ilgili oluyor o ortamda. Vakit geçtikçe güvenlik, barınma üzere yaşamsal gereksinimlerin derdi ekleniyor bu duruma. Böylesi bir ortamda o güne kadar bildiğiniz ne kadar yaşamsal ezber varsa hepsi boşa düşüyor. Beklediğiniz yardımların çabucak gelmeyeceği ile ilgili birinci şoku atlattıktan sonra kendi gayretinizle yakınlarınızı çıkarıp onları bir ‘mezar sahibi yapmakla’ uğraşmaya başlıyorsunuz. Cenazesini bulanın şanslı sayıldığı bir yerdi Antakya o periyotlarda. Aylar sonra bu mecburî süreçler geçtikten sonra kendinizi hatırlamaya başlıyorsunuz ve asıl travmalar ile yüzleşme bu evrede başlıyor. Türkiye üzere ülkelerde afet idaresi ile sonrasında başlayan kriz idaresi ayrımı konusunda kâfi bir şuur ve hazırlık yok. Bu ikisi ortasındaki farkın bile gereğince bilindiğinden emin değilim.
İşte sinemanın ana karakterlerinin gerçekte kimin kayıp olduğu ile ilgili çatışma ve yüzleşmesi burada başlıyor tam olarak. ‘ölen öldü’ tamam da ‘kalan kaldı mı’ tartışılır.
Hadi tamam büyük bir afet yaşandı ve sonuçları çok ağır oldu, buraya kadar söylenecek çok şey olmasına karşın, kabul ettik. Fakat fark ettik ki sonrasında da ölmeye devam ediyoruz ve aslında yokuz. Yok sayılmaya da devam ediyoruz. Bu nedenle sinema aslında gerçek manada kaybolanlar ile hayatta kalmayı başarmasına karşın, hayatta iken kaybedilenlerin de kıssası birazda.
Deprem sonrası gerçekler gün yüzüne çıktıkça, ‘keşke ben de enkaz altında kalsaydım da bu olanları görmeseydim’ serzenişinde bulunan binlerce insan vardı Antakya’da.
Filmin gösterimlerini nasıl yapıyorsunuz. İzleyiciler sineması nasıl izleyebilir?
Türkiye’de kısa sinemaların sinema salonlarında kendine direkt yer bulma bahtı neredeyse yok. Bu nedenle bizler bir nevi alternatif bir üretim ve dağıtım modeli ile her vilayette kendi yaptığımız tertipler ile perdeye taşıdık. Bu güne kadar yedi gösterim gerçekleştirdik. Şubat ayı içerisinde Türkiye’de on farklı yerde daha gösterimi yapılacak. Akabinde mart ayı ile birlikte yurt dışı turnesi başlayacak. 29. Türk/Alman sinema şenliğinde özel bir gösterim ile başlayan süreç Almanya’nın farklı lokasyonlarında gösterildikten sonra Hollanda gösterimleri ile sürecine devam edecek.
Yani aslında heybesinde bir sinema ile kent şehir, ülke ülke gezen dervişler üzereyiz.
Sesi, 6 Şubat sabahı, enkazın altından başlayarak 2 yıl geçmesine karşın hala duyulmayan Antakya’nın sesi olmaya çalışıyor bu sinema.
Sevgili hocam pahalı bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…
