Trump’ın ek gümrük vergileri global iktisatta tasa yaratmaya devam ediyor. ABD’nin tarife kararları ise en büyük ticari ortaklarını sarsacak görünüyor. ABD ile ticareti ağır olan 10 ülkeden 8’i kararın baskısı altında.
Söz konusu tarifeler Türkiye’ye de yüzde 10’luk bir kota getiriyor.
Peki, tüm reaksiyonlara karşın Trump’ın ısrarla ardında durduğu ve yürürlüğe sokacağı bu tarifeler, ABD iktisadı başta olmak üzere global ekonomiyi nasıl etkileyecek? ABD ile ticaret bağlarını son yıllarda arttıran Türkiye bu tarifelerden nasıl etkilenecek? Bu Türkiye için fırsat mı kriz mi?
Eski Hazine Müsteşarı İktisatçı Mahfi Eğilmez, ABD’nin gümrük vergisi tarifelerini ve Türkiye’ye muhtemel tesirlerini yazdı.
Eğilmez’in, kendi ismini taşıyan sitesinde “Trump’ın Gümrük Vergileri ve Türkiye” başlıklı yazısı şöyle:
“Trump idaresi, bir mühletten beri duyurduğu adımı attı ve ABD’nin dış ticaret ortaklarına karşı uygulayacağı gümrük vergilerini açıkladı.[1] Buna nazaran ABD, 5 Nisandan itibaren bütün ülkelere yüzde 10 oranında gümrük vergisini standart olarak uygulayacak. Birtakım ülkeler için bu standart oranın üzerine getirilen cezalandırıcı vergi olarak da anılan ek gümrük vergisi 9 Nisan’dan itibaren yürürlüğe girecek. Ülkelere uygulanan bu farklılaştırılmış gümrük vergilerine ek olarak birtakım mallara da, ihraç eden ülkeye bakılmaksızın, ek vergiler getiriliyor (örneğin araba ithalatında yüzde 25 ek vergi kelam konusu.)
Trump, bu yeni gümrük vergilerini yürürlüğe sokarak ABD’nin ticaret açığı verdiği ülkelerle olan negatif dış ticaret istikrarını düzeltmeyi, bir öbür sözle dış ticaret açığını düşürmeyi hedefliyor. Buna ek olarak yükseltilen bu vergiler sonucunda, başta uzak doğu ülkelerine yatırım yapmış olan Amerikan şirketleri olmak üzere, ABD’ye mal satan üreticilerin, ABD’ye gelmelerini, yatırımlarını orada yapmalarını ve böylelikle ekonomik büyümenin yükseltilmesini bekliyor.
ABD’nin gümrük vergilerinde yaptığı bu düzenlemeler birinci bakışta kapitalizmin temel kabullerinden birisi olan “uluslararası ticaret geliştikçe memleketler arası refah da artar” yaklaşımına ters görünüyor. Hatta biraz daha ileri gidersek ABD’nin bu atılımı geçen yüzyılın son çeyreğine kadar birçok ülkelerde ithal ikamesi yaklaşımı altında yapılan uygulamaya geri dönüş olarak da yorumlanabilir. Açıklanan listede yer alan ülkelerin ABD ihraç eserlerine karşı uyguladığı gümrük vergileri ve başka vergilerin toplamı dikkate alındığında bu açıklanan ek vergilerin çok da haksız olmadığı görülüyor. Örneğin Çin, ABD kökenli malların ithalinde yüzde 67 gümrük vergisi uyguluyor. ABD, bu yeni vergilerden evvel Çin’e yüzde 20 gümrük vergisi uyguluyordu. Açıkladığı bu yeni tarifeyle Çin’e karşı (20 + 34 = ) toplamda yüzde 54 gümrük vergisi uygulamaya başlayacak. Bu verginin Çin, Venezuela petrolü aldığı için yüzde 79’a çıkması mümkünlüğü da var. Münasebetiyle bu uygulama bir çeşit ticareti dengeleyici bir teşebbüs olarak görülebilir. Bununla birlikte ülkelerin ABD’ye karşı uyguladığı öne sürülen gümrük vergilerinin hesabı da aslında büsbütün yanlış bir yaklaşımla yapılmış görünüyor (bu bahisteki tenkit için şu linke bakılabilir:
https://x.com/JamesSurowiecki/status/1907559189234196942?t=GqwDrhM-xxyoF0Nq8HV9HA&s=19
Kaldı ki iş ABD’nin gümrük vergilerini yükseltmesiyle bitmiyor. Başta Çin ve Avrupa Birliği olmak üzere birçok ülke ABD’nin gümrük vergisi artırımlarına karşı misilleme yapacaklarını ve Amerikan ihraç mallarına uyguladıkları gümrük vergilerini yükselteceklerini açıkladılar. Bu karşılıklı gümrük vergisi artırımları dünyayı tam manasıyla ticaret savaşlarının içine sokacak üzere duruyor. 1940’larda, sabit kur rejimi uygulanırken, savaşın da tesiriyle, döviz külfetine düşen ülkelerin bu badireyi aşmak için devalüasyon yaparak ithalatı kısıtlaması, ihracatı artırması eğilimleri yaygınlaşmıştı. Öteki ülkeler de tıpkı şeyi yapınca dünya ticareti daralıyor ve istikrar herkes için daha değerli olarak tekrar oluşuyordu. Bretton Woods toplantıları sonrasında IMF ve Dünya Bankasının kuruluşu ve GATT sürecinin başlatılmasının nedeni de karşılıklı gümrük vergisi artırımlarıyla dünya ticaret hacminin gerilemesinin önlenmesiydi. Yaklaşık 90 yıl sonra bugün tıpkı noktaya gelmiş bulunuyoruz. Dünya ticaretinin eşit şartlar altında yürütülmesini sağlamakla vazifeli olan Dünya Ticaret Örgütü’nün bu vazifesini tam olarak yapmamasının (ya da bu yetkiye tam olarak sahip kılınmamasının) bu sonuçta tesirli olduğu kanısındayım.
ABD’nin en fazla ithalat yaptığı 10 ülke, ithalat ölçüleri, ABD’nin bu ülkelere karşı dış ticaret açığı ve Trump’ın getirdiği ek gümrük vergisi oranları şöyle (tam liste için şu linke bakılabilir:
https://www.theguardian.com/business/2025/apr/03/trumps-tariffs-the-full-list
Rusya, Küba ve Kuzey Kore’nin listelerde yer almamasının nedeni bu ülkelere zati yüksek gümrük vergisi uygulanıyor olması):
ABD’nin bu yeni gümrük vergileri ve ek vergileri, ihracatlarının değerli kısmını ABD’ye yapan ülkeler için çok önemli kahırlar yaratacak üzere görünüyor.
Bu yeni vergilerin ABD bütçesi üzerindeki tesirini tam olarak kestirim etmek mümkün değil. Bir yandan bütçenin gelirlerini artıracak sonuçlar yaratacak üzere görünmekle birlikte bunun hangi boyutta olacağını anlamak için bu vergilerin ABD’ye yönelik ihracatta ne kadarlık bir gerileme yaratacağını ölçebilmek gerekir. Pek çok ülkeye farklı vergiler uygulanması, ayrıyeten kimi mallara ek vergi uygulanacak olması ve öbür ülkelerin nasıl bir misilleme yapacağının şimdi açıklık kazanmamış olması bu hesaplamayı, en azından şimdilik, bizim açımızdan imkân dışına çıkarıyor.
ABD’nin yeni gümrük vergileri dünyada bir müddettir filizlenmeye başlayan yeni merkantilizmin yeterlice su yüzüne çıkmasının da yolunu açmış olacak. Bu uygulamayla birlikte geçmişte sıklıkla başvurulan, İngilizcesi “beggar thy neighbour policy” olan ve Türkçe’ye “komşunu fakirleştirerek kendini kurtarma politikası” olarak çevrilebilecek olan siyasetler yürürlüğe giriyor.[2] Üstte değindiğimiz üzere birinci ve ikinci dünya savaşı ortasındaki devirde dünyanın daima birlikte yoksullaşmasına yol açmış olan bu siyasetin bu defa nasıl sonuçlanacağı merak konusu.
Açıklanan listede en yeterli durumdaki ülkeler standart oranın (yüzde 10) üzerinde ek vergiye tabi olmayan yani yüzde 10’luk gümrük vergisiyle kalan ülkeler. Bunların en kıymetlilerini şöylece sıralayabiliriz: İngiltere, Brezilya, Singapur, Şili, Avustralya, Türkiye, Kolombiya, Peru, Birleşik Arap Emirlikleri, Yeni Zelanda, Arjantin, Mısır, Suudi Arabistan ve Fas.
Şimdi gelelim bu durumun Türkiye’yi nasıl etkileyeceğine. Bu yeni gümrük vergisi oranları yürürlüğe girmeden evvel Türkiye ABD’ye çok düşük gümrük vergisi oranları altında ihracat yapıyordu. Birtakım mallar için bu oranlar sıfırdı (Türkiye’nin tabi olduğu gümrük vergisi oranları ve ilgili mallar dökümü için şu linkte yer alan detaylı listeye bakılabilir:
https://wits.worldbank.org/tariff/trains/en/country/USA/partner/TUR/product/all
Bu durumda Türkiye’den ABD’ye yapılacak ihracat ister istemez değerlenecek. Tekrar de standart oranın üzerine ek bir vergiyle karşılaşmadığı dikkate alınırsa Türkiye’nin bu düzenlemeden nispeten yararlı çıkmış sayıldığı söyleyebiliriz. Türkiye’ye bilhassa dokuma eserleri ihracatında rakip pozisyonda olan Çin, Hindistan, Güney Kore, İtalya, Pakistan, Tayvan üzere ülkelere standart oranın üzerinde ek vergi uygulanacak olması Türkiye’den ABD’ye ihraç edilecek dokumacılık eserlerinin fiyatlarını çok daha rekabetçi hale getirecektir. Hasebiyle dokuma ihracatında Türkiye önemli bir avantaj yakalayabilir.
Özellikle uzak doğu ülkelerinin ve Avrupa Birliği ülkelerinin karşılaştığı ek vergiler yüksek teknolojili mallar ihracatının düşmesine yol açacak üzere görünüyor. Ne yazık ki Türkiye bu alanda rekabetçi bir yapıya sahip değil. Yıllardır yüksek teknolojili eser üretimimizi ve ihracatımızı artıramadık. Bu durumda yapılacak en hakikat iş bu malları üreten uzak doğu firmalarıyla burada paydaşlıklar kurarak üretimlerini burada Türk markaları altında yapmalarının sağlanması olacak. Böylelikle bu üreticiler Türk firmalarıyla ortak olarak ve Türk markasıyla üretecekleri eserleri daha düşük gümrük vergileriyle ABD’ye ihraç edebilirler. Bununla birlikte bu çeşit ihracat arttığında ABD’nin Türkiye’ye de ek vergi uygulamayacağının garantisi bulunmuyor. “
