Avrupa Parlamentosu’nun yarınki gündeminde, Avrupa Komitesi’nin 2023-2024 Türkiye raporu ele alınacak.
Raporda aday ülkelerin demokratik kıymetlere, hukukun üstünlüğüne ve insan haklarına hürmet göstermeleri ve AB hukukuna uymalarının beklendiği belirtiliyor.
Raporun ilgili kısmı şu biçimde:
“Türkiye’nin Avrupa perspektifini yine canlandırabilmesi için Avrupa Birliği (AB) ile daha yakın alakalar ve ahenk konusundaki taahhüdünü inandırıcı biçimde ortaya koyması gerekmektedir; aday ülke olmak, AB ile bedeller, çıkarlar, standartlar ve siyasetler dahil olmak üzere tüm alanlarda, bilhassa de ortak dış ve güvenlik siyaseti çerçevesinde, kademeli olarak yakınlaşma ve ahenk sağlama istekliliğini gerektirir; ayrıyeten Kopenhag kriterlerine hürmet gösterilmesi ve bunların korunması ile AB ve tüm Üye Devletleriyle ayrım gözetmeksizin âlâ komşuluk bağlantılarının sürdürülmesi ve geliştirilmesi beklenir”
“DEFALARCA UYARILDI”
Raporda, Doğu Akdeniz’de AB ile Türkiye ortasındaki tansiyonun azaldığı lakin külliyen sona ermediği belirtilerek, “Türkiye, AB üyesi tüm devletlerin egemenliği ve hükümran haklarını ihlal eden ve memleketler arası ile AB hukukunu çiğneyen tüm hareketlerden kaçınması tarafında tekraren uyarılmıştır” tabirleri yer aldı.
“HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ, İNSAN HAKLARI…”
Raporda, Türkiye ile AB’nin kıymetleri ve normatif çerçeve ortasındaki uçurumun, hukukun üstünlüğü, insan hakları, temel özgürlükler ve sivil hakları kısıtlamaya yönelik yasa ve önlemlerin daima kullanıldığı için giderilmediği belirtildi.
“TÜRKİYE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERİ İHLAL EDEN ÜLKELER ORTASINDA EN ÜST SIRALARDA”
Raporda, Türkiye’nin AİHM kararlarına uyma konusundaki yükümlülükleri hatırlatıldı. İlgili kısımda şu sözler yer aldı:
“Türkiye, AİHM’in kıymetli kararlarını uygulamakta başarısız olduğu için şu anda tarihi ihlal davaları ile karşı karşıya. Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Kontratı ile korunan insan hakları ve temel özgürlükleri ihlal eden ülkeler ortasında daima olarak en üst sıralarda yer almaktadır. Kasım 2024 prestijiyle Türkiye, AİHM önünde en fazla bekleyen davaya sahip ülkedir ve 22 bin 450 müracaat ile Mahkemenin toplam 61 bin 250 başvuruluk yükünün yüzde 36,7’sini temsil etmektedir”
“TÜRKİYE “ÖZGÜR OLMAYAN” KATEGORİSİNDE YER ALIYOR
Raporda Türkiye’nin Freedom House tarafından “özgür olmayan” ülke kategorisinde yer aldığı da hatırlatıldı.
2024 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 180 ülkeden 158’inci sırada yer aldığı da vurgulandı.
“AA PROPAGANDA ORGANI OLARAK KULLANILIYOR”
Raporda, medya kuruluşlarının kapatıldığı, hükümetin ulusal medyanın yüzde 85’ini denetim ettiği ve Anadolu Ajansı’nın hükümet tarafından bir propoganda organı olarak kullanıldığı da bildirildi.
Anayasa’nın temel haklar konusunda kâfi muhafaza sağladığı lakin, Türkiye’deki hukukun üstünlüğü ve insan haklarındaki gerilemenin sonucunda kurumların bunu gerçekleştirmediği yer aldı.
Türkiye’nin Avrupa Kurulu üye ülkeleri arasında en fazla tutukluluk oranı ve cezaevi nüfusuna sahip olduğu belirtilerek, ülkenin Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi’nde 146 ülke ortasında 127’inci sırada yer aldığına dikkat çekildi.
“ÖCALAN’IN ÇAĞRISI TÜRK-KÜRT ÇATIŞMASINI SONLANDIRMAK FIRSAT”
Raporda, “Kürt probleminin barışçıl bir tahlil sürecinin tekrar başlatılması istikametinde adımlar atıldığı” belirtilirken, terör örgütü PKK lideri Abdullah Öcalan’ın çağrısının “Türk-Kürt çatışmasını sonlandırma açısından tarihi bir fırsat sunduğu” sözleri yer aldı.
Türkiye’nin bölgede kilit bir rol oynadığı, Avrupa ve Asya ortasında köprü rolü gördüğü belirtilerek, Türkiye’nin “Suriye çatışmasında kıymetli bir rol oynamaya devam etmekte ve kuzey Suriye’de askeri bir varlık bulundurduğu” hatırlatıldı.
“KOPENHAG KRİTERLERİ MÜZAKERELERE DAYALI DEĞİL”
Raporda, Türkiye’nin AB üyeliğinin Kopenhag kriterlerinin yerine getirilmesine bağlı olduğuna dikkat çekildi.
Devamında, “Bunların mutlak kriterler olduğu, stratejik hesaplamalara ve müzakerelere dayalı mevzular olmadığı” belirtildi.
Bu bağlamda, kelam konusu açıklamaların Türkiye-AB ortasındaki kıymetler ve standartlar konusundaki farklı kapatmak için rastgele bir somut adım atılmadığı da belirtildi.
İSTANBUL BAROSU DAVASI VE CAN ATALAY HAKKINDA
Raporda yargı ıslahatı kapsamında, “Dokuz yargı ıslahatı paketine sahip bir ıslahat stratejisine karşın ülkedeki yargının bağımsızlık durumunun, hükümetin yargı sistemine sistematik müdahalesi ve siyasi istismarına bağlı olarak kötüleşmeye devam ettiğinden duyulan endişe” kaydedildi.
İstanbul Cumhuriyeti Başsavcılığı’nın açtığı ve İstanbul Barosu idaresinin vazifeden alınmasına yol açan “terör örgütü propagandası yapmak” ve “yanıltıcı bilgiyi alenen yaymak” suçlamalarını içeren davadan duyulan tasa de lisana getirildi.
Raporun devamında, Anayasa Mahkemesi kararlarının açıkça uygulanmamasından, “Özellikle milletvekili Can Atalay davasında derin telaş duyulduğu” ve bu durumun Yargıtay’ın Anayasa Mahkemesi’nin dokuz üyesi hakkında cürüm duyurusunda bulunmasıyla önemli bir yargı krizine dönüştüğü bildirildi.
ETKİ AJANLIĞI YASASI
Etki ajanlığı düzenlemesi olarak bilinen yasanın geri çekilmesinden duyulan memnuniyetin kaydedildiği raporda, “Türk yetkililerine, gelecekte emsal biçimde çok geniş ve bilinmeyen bir maddeyi tekrar getirmekten kaçınmaları davetinde bulunmaktadır. Çünkü bu türlü bir yasanın, ülkedeki sivil toplum kuruluşlarının legal faaliyetlerini daha da kriminalize etmek için bir araç olarak kullanılma riski önemli boyuttadır” denildi.
Raporda, söz özgürlüğü, toplanma ve örgütlenme özgürlüğü başta olmak üzere temel özgürlüklere yönelik kısıtlamalar ile muhalifler, insan hakları savunucuları, hukukçular, sendikacılar, azınlık mensupları, gazeteciler, akademisyenler ve sanatkarların temel haklarına yönelik hücumlara son verilmesi gerektiği tabir edildi. Ayrıyeten, gazeteciler ve bağımsız medyaya yönelik soruşturma, sansür ve tacizlerin kınandığı söz edildi.
“OSMAN KAVALA, SELAHATTİN DEMİRTAŞ…”
AİHM’in Osman Kavala, Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ kararlarının uygulanmamasından duyulan telaş tabir edilerek, “Avrupa Kurulu ve Üye Devletleri, Türkiye’yi ilgili AİHM kararlarını uygulamaya zorlamak için tüm diplomatik kanalları kullanmaya ve AİHM kararlarına ahenk sağlanmasıyla ilgili olarak ilgili mali yardım şartlarını uygulamayı değerlendirmeye çağırmaktadır” denildi.
“İMAMOĞLU KARARINDAN ENDİŞELİYİZ”
Raporda, Belediye Liderlerinin misyondan alınması ve kayyum atanmasının kınandığı söz edildi. Muhalefet partilerinin ve üyelerinin gaye alınması ve artan baskılara maruz kalmalarının ıstırapla karşılandığı kaydedilen raporda, “İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin CHP’li Başkanı Ekrem İmamoğlu ile Şişli ve Beylikdüzü Belediye Liderlerinin, yolsuzluk ve terörle temaslı olduğu argüman edilen ve toplam 106 şüpheliyi kapsayan iki farklı soruşturma çerçevesinde tutuklanmaları ve misyondan alınmalarından son derece kaygı duyulduğu” belirtildi.
Kadın haklarındaki kötüleşme, cinsiyete dayalı şiddet ve bayan cinayetlerindeki artıştan duyulan derin kaygıya yer verilen raporda, LGBTİ artı bireylerin temel haklarına yönelik ihlallerin kınandığı tabir edildi.
“BAHÇELİ’NİN YAPICI YAKLAŞIMI”
PKK lideri Öcalan’ın silah bırakma ve örgüte yönelik fesih davetinin “40 yıldır süren şiddet devrini sonlandırmaya yardımcı olabilecek tarihi ve uzun müddettir beklenen bir adım” olarak karşılandığı kaydedilen raporda şu değerlendirmeye yer verildi:
“Bu gelişmeleri kolaylaştırmak için tüm paydaşların, bilhassa de MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin başlattığı yapan yaklaşım, DEM Partisi’nin İmralı Cezaevi’ne yaptığı ziyaretler ve DEM Parti’nin başka siyasi partilerle yaptığı geniş çaplı istişareler de dahil olmak üzere gösterdiği gayretler takdir edilmektedir. Bu değerli bir fırsat ve bunu Kürt sorununun siyasi, toplumsal, demokratik ve güvenlikle ilgili taraflarıyla barışçıl ve sürdürülebilir halde çözülmesini amaçlayan ve TBMM’nin kıymetli bir rol üstleneceği kapsayıcı bir siyasi süreç takip etmeli.
Kürtler de dahil olmak üzere tüm vatandaşlar için insan hakları, siyasi çoğulculuk ve uygar hakların korunması bir gereksinimdir. Kürt vatandaşların maruz kaldığı ve demokratik prensipler ile toplumsal ahenge ziyan veren siyasi baskı, isimli taciz ve kültürel ve dilsel haklara yönelik kısıtlamaların devam etmesinden ıstırap duyulmaktadır.”
“TÜRK İHLALLERİ YUNAN KARASULARINDA ARTTI”
Türkiye-Yunanistan alakalarına değinilen raporda, iki ülke ortasında son devirdeki münasebetlerin memnuniyetle karşılandığına değinilerek, tahlile kavuşturulmayan problemlerin ikili bağlantılara etkilemeye devam ettiği kaydedildi. Türkiye’nin Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti üzere AB üyesi devletlerin egemenlik haklarını ihlal etmeye devam etmesinin kınandığı raporda, “Türk ihlallerinin Yunan hava alanında değerli ölçüde azalmakla birlikte, Yunan karasularındaki ihlallerin 2023’e kıyasla arttığını ve Türk gemileri tarafından Yunan karasularında sistematik yasa dışı balıkçılık faaliyetlerinin yürütüldüğü” belirtildi.
Kıbrıs meselesine yer verilen raporda, 18-19 Mart’ta Cenevre’deki görüşmeler memnuniyetle karşılandı. Türkiye’nin Ekim 2005’teki Müzakere Çerçevesi uyarınca AB’ye Kıbrıs ile ilgili olanlar da dahil yükümlülükleri yerine getirmemesinin hüzünle karşılandığı belirtildi.
“SURİYE’NİN İÇ SÜREÇLERİNE MÜDAHALE ETMEKTEN KAÇINMALI”
Raporun Suriye kısmında AB ile Türkiye ortasında kimi alanlardaki iş birliğine olan bağlılık tabir edildi. Raporda, “Türkiye’ye Suriye’nin toprak bütünlüğüne ve egemenliğine hürmet gösterme ve memleketler arası hukuka büsbütün uyumlu olarak, Suriye topraklarına yönelik tüm taarruzları ve işgalleri derhal durdurma” davetinde bulunuldu.
Devamında, “Türkiye takviyeli milislerin Suriye’nin kuzeyine yaptığı saldırılar” kınandı. Raporda Türkiye’ye “Suriye süreksiz hükümeti ile Suriye Demokratik Güçleri ortasındaki mutabakatın uygulanması sürecini desteklemeye ve Suriye’nin iç süreçlerine müdahale etmekten kaçınma” davetinde bulundu.
Türkiye ve Ermenistan ortasındaki olağanlaşma sürecinin desteklendiğinin belirtildiği raporda Türkiye’ye, “Türk ve Ermeni hükümetlerinin özel temsilcileri tarafından varılan mutabakatların süratli bir halde uygulanmasını sağlama” davetinde bulunuldu.
“KRİTERLERİ KARŞILAMA NOKTASINDA İLERLEME YOK”
Vize serbestisine dair ise “Türkiye’nin vize serbestisi sürecinde gerekli kriterleri karşılama noktasında hiçbir ilerleme kaydetmemesinden” duyulan kedere yer verildi.
Bu mevzuda 6 kriterin hâlâ karşılanmamış olmasına dikkat çekilerek, “Türk makamları bu kriterleri yerine getirir getirmez vize serbestisi sürecinin başlatılmaya hazır” olduğu kaydedildi.
Devamında şu kıymetlendirme yapıldı:
