“Öğretmen akademileri denilen garabet ortadan kaldırılmalı. Öğretmenlik tam profesyonel ve özerk hale getirilmeli. Alanda tam barış içinde, tam donanımlı ve tam güçlendirilmiş bir öğretmen ülkenin geleceğini belirleme konusunda güçlü bir etken olacaktır.”
“Finlandiya’da öğretmen yetiştirme modeli; yüksek kalite, bilimsel temellilik, uygulamalı tecrübe ve mesleksel özerklik üzerine heyetidir. Bu sistem, öğretmenlere hem bilgi hem de mesleksel itimat kazandırırken, genel eğitim muvaffakiyetini da artırır.”
Eğitimci Gökhan Atik ile eğitim sıkıntılarımızı konuştuk.
Eğitim sistemi içerisinden birisi olarak sisteme bir sondaj yaparsanız, ona dair birinci yorumunuz ne olur?
Mevcut eğitim sistemimizin üzerine düşünüp ona dair adil bir tenkit yapmak istersek durumu “çoklu organ yetmezliği” olarak söz edebiliriz. Burada organ olarak tanımlanan şey eğitimin yönetimsel ve işlevsel bileşenleridir. Ulusal Eğitim Bakanlığından, vilayet ulusal eğitim müdürlüklerine, ilçe ulusal eğitim müdürlüklerinden okul müdürlüklerine, öğretmenlerden öğrencilere, velilerden okul donanımlarına kadar tüm bileşenleri kapsamaktadır. Fakat bu bileşenlerin tamamını ele almak ve üzerine bir kıymetlendirme yapmak rastgele bir köşe yazısına sığmayacak ve kısa bir tartışma ile geçiştirilemeyecek kadar uzun bir içeriği kapsayacaktır. Bu sebeple bu yazı eğitimin bileşenlerinden en değerlisi olduğunu düşündüğüm “ öğretmen ve öğretmenlik” üzerine olacaktır.
Onca bileşen içerisinde neden mi öğretmen ve öğretmenlik en kıymetlisidir ?
Çünkü hali hazırda 19 milyona yakın öğrenciye hizmet veren kamu ve özel kesimde toplam 1.200.000 öğretmen vardır. Öğretmenlik öncelikle icra/ uygulama özelliği olan işlevsel bir meslektir. Öte taraftan öğretmenlik, pedagoji bilimi açısından düşünsel ve fikri üretim yeridir. Öyleyse hem fikri üretip hem bu fikri milyonlarca öğrenci üzerinden sürece sokuyorsanız sistemin en kıymetli bileşeni olmanız kaçınılmazdır. Lakin öğretmenlik cumhuriyetin kuruluşundan bu yana herkesin de bildiği üzere hem prestijini kaybetmiştir, kıymetini yitirmiştir, toplum içerisindeki dönüştürme gücü de zayıflamıştır. Bahsettiğim çoklu organ yetmezliği içerisinde işlevini en çok yitiren, üzerinde en çok manipülasyonu yapıldığı, gün sonunda sistem içerisinde edilgen ve fonksiyonsuz bir hale gelen organa dönüşmüştür.
Peki öğretmenlik niye ve nasıl bir duruma evrildi?
Bu soruya karşılık verebilmek için öğretmenliğim panoramasına analitik bir bakış atmak gerekiyor.
1998 yılına kadar Türkiye’de öğretmen liseleri vardı, kısmen bu listelerden mezun olanlar kısmen başka liselerden mezun olanlar üniversitelerin eğitim fakültelerini tercih edip oradan öğretmen olarak mezun oluyorlardı. Eğitim fakülteleri öğretmen ihtiyacı kadar öğrenci alıyor ve tüm mezunlarını mezun olduklarında iki ay sonra alanda misyon için atanıyordu. Öğretmenliğe birinci darbe 1999 yılında çıkarılan Kamu İşçi Rejimi Yasal ile vuruldu. Bu kanun ile öğretmenler atanmak için Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) ismi verilen imtihana girmek zorundaydılar. Ondan sonra öğretmenlik adım adım yıkıma uğradı. Akabinde üç harfli marketler üzere açılan eğitim fakültelerinden muhtaçlık fazlası öğretmen üretildi. Üretilen öğretmenler istihdam edilemediği için yuvarlanan kartopu misali bir sorun olarak büyüdü. Sonrasında Norm Takım Yönetmeliği, Kariyer Basamaklarında Yükselme Sınavı, bugün de cari hale gelen Öğretmen Akademileri ile öğretmenlik mesleği darmaduman edildi.
Bizde durum böyleyken öğretmen yetiştirme modelleri açısından öteki ülkelerden örnek verebilir misiniz? Onlarda durum nedir, nasıl bir prosedür uygulamaktadırlar?
Eğitim denince herkesin aklına gelen birinci örnek olan Finlandiya’dan bahsedelim. Finlandiya, dünyada en başarılı eğitim sistemlerinden birine sahip olarak kabul edilir ve bu muvaffakiyetin temelinde güçlü bir öğretmen yetiştirme modeli yer alır.
Bu modelde:
1. Seçici Öğretmen Adayı Kabul Süreci
2. Yüksek Akademik Standartlar
3. Araştırma Tabanlı Eğitim
4. Ağır Uygulamalı Eğitim (Staj)
5. Mesleksel Özerklik ve Saygınlık
Öğretmenler yüksek bir profesyonel özerkliğe sahiptir. Müfredata bağlı kalmak zorunda olsalar da, öğretim metotları ve gereçler konusunda hürdürler. Öğretmenlik Finlandiya’da yüksek statülü bir meslek olarak görülür.
6. Daima Mesleksel Gelişim
Mezuniyet sonrası öğretmenler için daima mesleksel gelişim değerlidir. Bu, istekli kurslar, seminerler ve araştırma faaliyetleri yoluyla sağlanır. Öğretmenler birebir vakitte okul geliştirme süreçlerinde faal rol alırlar.
Özetle:
Finlandiya’da öğretmen yetiştirme modeli; yüksek kalite, bilimsel temellilik, uygulamalı tecrübe ve mesleksel özerklik üzerine konseyidir. Bu sistem, öğretmenlere hem bilgi hem de mesleksel itimat kazandırırken, genel eğitim muvaffakiyetini da artırır.
Eğitimi bir çok bilişimden bahsettiniz, en kıymetlisi olarak da öğretmeni ele aldınız. Pekala bunun akabinde hangisinden kelam etmek istersiniz?
Ben içeriklerin çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. Burada içerikten kasıt “müfredat” olarak bilinen ancak en yanlışsız sözü ‘’Eğitim Öğretim Programları’dır.’’ İçeriğin kozmik pedagojik prensiplere uygun olması, çağın ihtiyaçlarını karşılıyor olması, kapsayıcı olması ve öğrenci merkezliliği çok kıymetlidir. Bu saydığım kriterlere uygun bir içerik de merkezdeki birkaç uzmanla yapılacak bir şey değildir. Demokratik bir tavırla alandaki öğretmenlerin sürece katkısı sağlanmalıdır. Biliyorsunuz bizde geçen yıl, bir eğitim öğretim programları geliştirme süreci yaşandı. Fakat hiç demokratik bir yol izlenmedi. Doruktan hazırlanıp öğretmenlere gönderildi. Çok kısa bir müddet içerisinde öğretmenlerin yeni içerikler hakkında fikir beyan etmeleri istendi. Çoğunlukla anlaşılmadan, özümsenmeden ve benimsenmeden vazife savmak üzerinden tenkitler yapıldı. Yapılan gerçek tenkitler de ciddiye alınıp içerik üzerinden rastgele bir dönüşme yarar sağlamadı. Üstte bahsettiğim halde demokratik bir tavırla, öğretmenin sürece katılmadığı ve emrivaki ile oluşturulmuş bir içeriğin öğretmenler tarafından kabul edilip uygulanması ve muvaffakiyete ulaşması daha güç görünüyor.
Bahsettiğiniz bu sıkıntılara yönelik tahlil teklifleriniz var mı pekala?
Elbette var, olmaz olur mu? Zati meselelerden bahsedip tahlil tekliflerinde bulunmamak işi magazin olarak ele almaktan farklı bir şey olmayacaktır.
Öncelikle eğitim fakülteleri tekrar yapılandırılmalı. Çağa uygun içeriklerle donatılmalı ve eğitimdeki yeni yönelimlere uygun bir işlev kazandırılmalıdır. En az beş yıllık projeksiyonlarla muhtaçlığa uygun bir biçimde öğrenci alımı yapılmalıdır. Mezun olan öğretmen adayları da hiçbir korku yaşamadan alanda vazife alabilmelidir.
Bunun akabinde alanda çalışan öğretmenin hem mali hem de sendikal hakları güçlü bir biçimde teslim edilmelidir. Öğretmenler üzerindeki ideolojik baskılar ortadan kaldırılmalıdır. Muhakkak dönemlerde mesleksel donanımlarını güçlendirmek için dayanak eğitimler verilmelidir. Öğretmen akademileri denilen garabet ortadan kaldırılmalı. Öğretmenlik tam profesyönel ve özerk hale getirilmeli. Elbette müfredata bağlı kalmalı fakat kendisi de inisiyatif alabilir olmalı. İşyeri barışını, eşit işe eşit fiyat prensibini bozan Meslek Basamakları uygulaması derhal geri çekilmelidir. Alanda tam barış içinde, tam donanımlı, ve tam güçlendirilmiş bir öğretmen ülkenin geleceğini belirleme konusunda güçlü bir etken olacaktır. Bu sağlanmadığı takdirde mevcut görünüm daha berbata giderek varlığını koruyacaktır.
Sevgili hocam pahalı bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…
