Tarihçi İlber Ortaylı, Gürol Sözen, Nezih Başgelen ve rehberler, Ayasofya ile ilgili dikkat çeken bir ikazda bulundu. Ayasofya’nın müzeden mescide dönüştürülmesine ait tartışmalar sürerken uzmanlar “Ayasofya korunmalı, restore edilmeli ve kimse girmemeli” ikazını yaptı.
“NAMAZ KILACAKSAN SULTANAHMET CAMİİ’NE DE GİDEBİLİRSİN”
İlber Ortaylı, hususa ait yaptığı açıklamada “Ayasofya’ya hiç kimse girmemeli. 1500 yıllık bu tarihi yapı bu gidişle çökecek. Neden mi? Altı boş, dehlizler var ve önemli bir onarım gerekiyor. Tahminen yalnızca bu haliyle uzmanlar girebilir, muayyen günlerde din adamları girebilir ya da değerli bireylerle namaz kılınır. Bu türlü giderse ve bina önemli bir hasar alırsa hatta taban çökerse ülkemiz önemli bir mesuliyet altında kalabilir.” sözlerini kullandı.
“Senede 2 milyon kişi ziyaret ediyor. 16. asırdan yani Mimar Sinan’dan bugüne statik olarak önemli bir onarım yapılmadı. Mimar Sinan dayanakları koyarak güçlendirdi vaktinde o kadar. Müslümanı da Hıristiyanı da kimse kullanmamalı bu yapıyı.” kelamlarını sarf eden Ortaylı, “Namaz mı kılmak istiyorsun o vakit Sultanahmet Camisi’nde ya da Süleymaniye Camisi’nde kıl namazını. Mimar Sinan’ın ekol mescitleri dururken neden Ayasofya? Geç Roma evresinden 1500 yıllık çok hassas bir bina burası. Evvelce yapılan restarosyonların temeli gerçek ayarda değildir, üstüne titrenecek bir yer burası.” açıklamasında bulundu.
“FATİH’İN YAKLAŞIMINA DA MI BAKMADI KİMSE”
Cumhuriyet’ten Öznur Oğraş Çolak’ın haberine nazaran, sanat tarihçisi ve ressam Gürol Sözel ise, “Haberinizi ya da kelamını ettiğiniz olguyu nasıl yanıtlamalıyım bilmiyorum. Öncem ve sonram için kuşkuluyum! Düşünüyorum da ben bu toprakların konut sahibi mi yoksa kiracısı mıyım? Üstelik kirasını bile ödemeyen. Aynadaki ben miyim, tanıyamıyorum kendimi! Sığınacağım limanı dönüp dolaşıp daima tabiat ve geçmiş uygarlıklarda ararım, işin içinden sıyrılmak için.” kelamlarını sarf etti.
“Söyleyeceklerimi kaçıncı sefer tekrar ediyorum bilmiyorum. İki örnek: Biri 13. yüzyıldan İzzeddin Keykavus, Selçuklu sultanı. Diyor ki: “Biz bu cihanı terk edip gittik/ Zahmet ve rahatını nakşedip gittik./Bundan sonra nöbet sizdedir./Biz kendi nöbetimizi tuttuk gittik.” tabirlerini kullanan Sözel, “Diğeri Mevlana: “Gene gel yeniden./Ne olursan ol,/ister kâfir ol, ister ateşe tap, ister puta,/ister yüz sefer tövbe etmiş ol,/ister yüz sefer bozmuş ol tövbeni./Umutsuzluk kapısı değil bu kapı, nasılsan o denli gel…” Haydi, binlerce yıl öncesinden örnekler vermeyeyim de 700 yıl öncesindekilerden mi hiçbir şey öğrenemedik? Sahi, biz kendimizi nerede görmek istiyoruz? Haydi, günümüzün kaba gözlüğü ile örnekleyeyim; muharrir kasa Ayasofya’ya hangi gözle bakıyoruz?” açıklamasını yaptı.
Sözel, açıklamasının devamında şu sözleri kullandı:
“Yeryüzündeki her uygarlık, hepimiz için ortak miras değil mi? Biz ve bizden sonraki çağlarda nasıl anılmak istiyoruz? 12 bin yıllık Anadolu coğrafyası; çok ilahlı ve tek ilahlı devirlerin görkemli mirasını bize altın bir tepsi içinde bize bırakmışlarsa ayıp mı etmişler? İzzeddin Keykavus’un yüzlerce yıl evvelce kelamını ettiği uygarlıkların nöbetini kim, kimler tutuyor bugün? Ya da Mevlana’nın deyişi de mi işe yaramıyor?” Uygarlık tarihi ismine Fatih’in Ayasofya’ya yaklaşımı ve davranışına da mı bakmadı kimse? Çağımız yapay zekâyla uğraşadururken, bizlerin gümrük memuru üzere uygarlıkların turnike kapısında mı nöbet tutmamız makbul? Aslında, her biri onur kaynağımız olan Anadolu uygarlıklarında (üstelik, sırf Ayasofya ve mozaiklerinin yeryüzü coğrafyasında örneği yok iken) bilim ve sanat ismine o derece çok araştıracak olgu ve üstelik bu topraklara ödenmemiş çok borcumuz varken, her gün kâbus ile uyanmak! Evet, kimden, kimlerden özür dilemeliyim bu görkemli coğrafya ismine? Uzun kelamın kısası, kutsallığın ve uygarlıkların zeytin ağacı üzere kültürel miras da itina ve bilgi ister”
“SİZ BİZİM ÜLKEMİZDE KÖLN KADEDRALİNİ GEZMEK İSTEDİĞİNİZDE BİZ DİNİNİZİ SORUYOR MUYUZ?”
Rehber ise, “Ayasofya’nın cami kısmına Müslüman olmayan bireyler alınmıyor. Bu, yanlış olmasın lakin dünyada yalnızca Fas’ta uygulanan bir usul. Bir ibadethaneye girmeden evvel size Müslüman mısınız, Hıristiyan mı diye bir soru sorulmamalı. Burası laik bir ülke, kimseye dinini soramazsınız, anayasada hususu var. Lakin Ayasofya’yı siyaseten kullandıkları için kim nasıl isterse o denli bir sistem uygulanıyor. Biz rehberler, içeride yüksek sesle Kuran okunduğu için aslında anlatım yapamıyoruz. Buraya giren turistler 25 Avro vererek buraya giriyor lakin aslında hiçbir bilgiyi alamadan ve kubbeyi tam olarak göremeden buradan çıkıyorlar. Ayasofya’ya girdiğinizde birinci olarak görmeniz gereken yer kubbedir. Lakin kubbeyi tam olarak görmek içinde aşağıdan yani bugün Müslüman olmayanların alınmadığı mescitten bakmak gerekiyor.” açıklamasında bulundu.
“Size yakın vakitte şahit olduğum bir olayı anlatayım.” diyen rehber, “Yunan asıllı Alman bir turist, cami kısmına girmek istedi. Kapıda dini soruldu şaşkınlık içinde kaldı ve sonra şu yanıtı verdi görevlilere: “Sizler bizim ülkemize geldiğinizde ve Köln Katedrali’ni (Dom) gezmek istediğinizde biz size dininizi soruyor muyuz? Burası Türkiye değil mi? Nerede sizin laik anlayışınız?” diye karşılık verdi. Bizlerin yüzü kızardı. Çok yakın vakitte turist bir küme ‘Burada neden tuvalet yok?’ diye sorguladı. Eksikler çok, yaptırımlar ise çağ dışı.” kelamlarını sarf ettii.
“BİNANIN ÖNEMLİ BİR TAMİRDEN GEÇMESİ GEREKİYOR”
“Öte yandan, biz binaya tabir yerindeyse kelle koltukta giriyoruz. Bakın Ayasofya’nın sağ tarafında yer alan sütunların hepsi yamuk durur. En üst katına çıktığınızda ise binanın onarıma gereksinimi olduğunu açıkça görürsünüz.” tabirlerini kullanan rehber, “Zemin ise paramparça durumda. En son 6.5 büyüklüğünde olan zelzelede oradaydım ve süratlice kapıları kapattılar kimseyi almadılar zira herkes binanın önemli bir tamirattan geçmesi gerektiğini biliyor.” açıklamasında bulundu.
Rehber ayrıyeten, “Ayrıca, müze girişlerinin çok değerli olması da turistleri etkilemeye başladı, gelen yabancılar bundan rahatsız ve bir daha gelmeyeceklerini söylüyorlar. Zira dünyanın en ünlü müzelerine bakın Türkiye şu an listenin en üst sırasını zorluyor.” sözlerini kullandı.
