Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı, 9 Kasım 2022 tarihinde yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde kuruldu. Başkanlığın, Alevi toplumunda bir karşılığı olduğu söylenemez. Tersine bu Başkanlık, değerli Alevi örgütleri ve toplumun değerli bir çoğunluğu tarafından ağır tenkitler ve reaksiyonlarla karşılandı.
Bölücü ve asimilasyoncu bir odak olan Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı’nda yaklaşık iki yıldır başkanlık misyonunu yürüten Alirıza Özdemir ismindeki ülkücü şahsiyet bir cumhurbaşkanı kararnamesiyle vazifesinden alındı, yerine İçişleri Bakanlığı müşaviri Esma Ersin atandı.
Ülkücü Alirıza Özdemir yerine AKP’li Esma Ersin’in Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı’na atanması, Alevi toplumu içinde var olan kaygıları ve tartışmaları daha da derinleştireceğe benziyor. Bu tıp bir değişikliğin, kurumun Alevi toplumu nezdinde esasen sonlu olan kabulünü nasıl etkileyeceği kıymet taşıyor. Bu değişiklik Alevi toplumunun taleplerini karşılamada bir ilerleme sağlayabilecek mi, yoksa mevcut tartışmaları daha da mı artıracak?
Siyasi Kimliklerin Değişimi
Yeni Lider Esma Ersin, son olarak İçişleri Bakanlığı Müşaviri olarak görev yapıyordu. Daha evvel Cem Vakfı Yerel Yönetimler Başkanı iken Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı’nın kurulmasını desteklediği için misyonundan alınmıştı. Bu durum, kendisinin kurumun kuruluş ideolojisine yakın bir isim olduğunu ve AKP’nin Alevi siyasetlerine sıcak baktığını gösteriyor. Ersin’in İçişleri Bakanlığı Müşavirliği döneminde cemevlerini sıkça ziyaret etmesi ve Alevi Dedeleri ile görüşmesiyle de AKP’nin Alevi toplumuna yönelik mevcut yaklaşımının şekillenmesinde rolü olduğu söylenebilir.
Önceki Lider Alirıza Özdemir, Alevi örgütleri tarafından ülkü ocaklarında yetişen bir militan olması nedeniyle eleştiriliyordu. Ayrıyeten Osmanlı Bektaşi Tarikat Tekkesi’nin günümüzdeki birtakım temsilcileriyle işbirliği yapması da büyük reaksiyonlara neden olmuştu.
MHP’li Alirıza Özdemir’in yerine AKP’li Esma Ersin’in Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı’na atanması muhakkak siyasi bir atama olarak değerlendirilmelidir. Ayrıyeten AKP’nin Türk İslam Sentezci bir ideolojinin savunucusu olan MHP’li birini tasfiye etmesi siyasi iktidarın nasıl bir politik hareket içinde olacağı konusunda da tasalara yol açmaktadır.
Bir kurumun başında farklı siyasi partilere yakın isimlerin görevlendirilmesi yahut değiştirilmesi, direkt siyasi bir tercihtir. Bu siyasi tercihlerin sonuçlarının Alevi toplumuna ne çeşit ziyanlar vereceği tasası, beraberinde yeni bir operasyonunun sinyallerini de taşımaktadır.
Alevi Toplumunun Talepleriyle Çelişki
Alevi toplumunun talepleri, cemevlerine ibadethane statüsünün tanınması ve Diyanet üzere bir kurum yerine kendi özerk yapılarını kurmaları istikametindeyken, bu Başkanlık devlete bağlı bir yapı olarak konumlandırıldı. Liderlerin değişimi de bu temel taleplerin karşılanmasına yönelik bir adım olmaktan çok, siyasi iktidarın Alevi siyasetlerindeki iç dengelerin bir yansıması olarak algılanmalıdır.
İktidarın Kendi Siyasetlerini Pekiştirme Arzusu
Esma Ersin’in Başkanlığın kurulmasını destekleyen bir isim olduğu biliniyor. Bu durum, iktidarın Alevi toplumuna yönelik mevcut siyasetlerini devam ettirme ve güçlendirme isteğinin bir göstergesi olabilir. Bu değişiklik, bir evvelki lidere yönelik ağır tenkitler ile oluşan uyumsuzluklar yahut beklenen randımanın alınamaması üzere durumlar, siyasi iktidarın yeni bir isimle kendi siyasi vizyonlarını daha aktif uygulama gayreti olarak yorumlanabilir.
Herhangi bir kamu kurumunda üst seviye yöneticilerin atanması, bilhassa de hassas alanlarda faaliyet gösteren bu tıp kurumlarda, siyasi bir nitelik taşır. MHP’ye yakın bir ismin yerine AKP’ye yakın bir ismin getirilmesi, iktidar bloğunun içindeki istikrarlar ve Alevi toplumuna yönelik stratejiler açısından direkt siyasi bir karar olarak okunmalıdır. Bu cins atamalar, ekseriyetle ilgili alandaki siyasi denetimi artırma ve siyasetleri kendi ideolojik çerçevelerine oturtma hedefi güder.
Devlet Denetimi ve Asimilasyon Telaşlarının Artması
Alevi toplumu, Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı’nın kurulmasını “Aleviliğin devlet denetimine alınması” ve “asimile edilmesi” eforu olarak görüyor. Esma Ersin’in bu başkanlığa takviye veren bir isim olması, bu tasaları pekiştirecektir. Aleviliğin bir inanç değil, bir kültür olarak ele alınması ve Cemevlerine ibadethane statüsünün tanınmaması üzere temel meseleler, yeni liderle birlikte de devam edeceğine kesin gözüyle bakılmalıdır.
Alevi Örgütleriyle Diyalogun Zorlaşması
Alevi toplumunun çatı örgütleri, Başkanlığın kuruluş sürecinde kendilerinin muhatap alınmamasını eleştiriyordu. Esma Ersin’in atanmasıyla birlikte, bu örgütlerle kurum ortasındaki aralığın kapanması yerine daha da açılması olasıdır.
Dedelere Maaş Konusu ve Klâsik Yapı
Başkanlık bünyesinde Dedelere maaş bağlanması konusu, Alevi geleneğinde değerli bir tartışma konusu. Esma Ersin’in bu bahisteki tavrı yahut uygulamaları, Dedelerin toplumsal rolü ve inanç hiyerarşisindeki yeri açısından yeni tartışmaları tetikleyebilir. Alevi Dedeleri, maaş karşılığı hizmet vermenin klâsik rızalık unsuruna ters olduğunu belirtmektedir.
İç Kutuplaşmaların Derinleşmesi
Başkanlığın kuruluşuyla birlikte Alevi toplumu içinde bir kutuplaşma yaşanmıştı. Siyasi iktidarın ‘böl-parçala-yönet’ siyasetinin kıymetli bir aracı olan bu kurum toplumun birliğini zedelemektedir. Bir kısım Alevi, AKP’nin bu adımını olumlu karşılarken, ezici çoğunluk tepkilidir. Esma Ersin’in atanması, bu kutuplaşmanın daha da derinleşmesine neden olabilir. Özellikle kurumla iş birliği yapacak bölümler ile muhalif kalan kesitler ortasındaki ayrışma belirginleştirecektir.
Beklentilerin Karşılanmaması
Alevi toplumunun temel beklentileri, cemevlerinin yasal olarak ibadethane statüsüne kavuşturulması, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kaldırılması yahut tüm inançlara eşit uzaklıkta duran ve Alevi inancının devlet müdahalesi olmaksızın kendi özerk yapısıyla yaşatılmasıdır. Bu atama, bu esaslı beklentilerin karşılanması istikametinde bir işaret olarak görülmemektedir.
Özetle, Esma Ersin’in Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı’na atanması, Alevi toplumunda kurumun meşruiyetine dair süregelen tartışmaları alevlendirecek ve tasaları artıracaktır. Bu atama, Alevi toplumunun büyük bir kısmının “eşit yurttaşlık” ve “inanç özgürlüğü” talepleriyle tam manasıyla örtüşmeyen, devletin belirlediği bir çerçevede atılmış bir adım olarak algılanmaya devam edecektir.
Başkanlık seviyesindeki bir misyon değişikliği, çoklukla bir kurumun izleyeceği siyasetler, öncelikler ve bağlantı stratejileri açısından sinyaller verir. Yeni atanan liderin geçmişi, duruşu ve Alevi toplumuyla münasebetleri, kurumun gelecekteki seyrini belirlemede tesirli olabilir. Lakin, Alevi toplumunun genel telaşları kurumun varoluş nedenine ve AKP’nin Alevi inancına yaklaşımına odaklandığı için, yalnızca lider değişikliğiyle bu esaslı kaygıların giderilmesi beklenemez.
Sonuç olarak, Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı, siyasi iktidar tarafından sinsice atılmış bir adım olmakla birlikte, Alevi toplumunun geniş kısmında beklentileri karşılamamış ve kabul görmemiştir. Alevi toplumu, eşit yurttaşlık, mecburî din dersleri ile inanç özgürlüğü taleplerinin karşılanması ve cemevlerinin ibadethane statüsüne kavuşması üzere temel mevzularda tahliller beklemektedir.
