Bir palavranın içinde mi yaşıyoruz?
“Birinci palavradan sonra bütün gerçekler şüphelidir, ikinci palavradan sonra tüm kuşkular gerçektir.” – Küçük Prens
Güven, insan ömrünün en temel duygusal gereksinimlerinden biridir. Bir çocuğun ebeveynine duyduğu şartsız bağlılıkla başlar; akabinde dalga dalga yayılarak öğretmene, okula, mahalleye, kente, ülkeye, topluma ve dünyaya uzanır. İtimat varsa hayat öngörülebilir olur, alakalar mana kazanır, insan kendini emniyette ve huzurlu hisseder.
Bu kadar değerli ve yaşamsal bir his olan inanç, tıpkı vakitte çok hassastır. Bir sefer sarsıldığında, sadece bir his değil, bütün bir zihinsel yapı çöküşe geçer. İnanç tek kullanımlıktır. Sarsıldığı anda yerini terk eder ve ondan boşalan yer kuşku ile dolar.
Şüphe yavaş ve sinsidir. Evvel bir kelamla, bir şahıstan başlar; vakitle konutlara, sokaklara, kurumlara, devletlere, nihayetinde ise hakikatin kendisine bulaşır. Bir palavra, yüzlerce gerçeği yok eder. Gerçek ve palavra birbirine karışır.
Gerçekle manipülasyon ortasındaki hudutlar bulanıklaşır. Her şeyin unsura döndüğü, bireyin yalnızlaştığı çağımızda en değerli toplumsal muhtaçlık olan “inanma” duygusu giderilemez hale gelir. İnanç bir ayrıcalığa, kuşku ise varsayılan ayara dönüşür.
GÜVENSİZLİK SARMALI
Son yıllarda Türkiye, bu global güvensizlik ikliminin en ağır örneklerinden birini yaşıyor. Ne toplum birbirine, ne yöneticilere; ne de yöneticiler topluma güveniyor.
Özellikle toplumsal olaylarda, afetlerde, ekonomik yahut siyasi çalkantılarda her data, her karar, her açıklama artık halk tarafından “Doğru mu?” sorusuyla değil, “Kimin çıkarına?” kuşkusuyla karşılanıyor.
Ayarında kuşku ve sorgulama uygundur ve insanîdir. Fakat ülkemizde sağlıklı bir sorgulama hali değil, hastalığa dönüşmüş bir septisizm yaşanıyor.
Elbette bu sebepsiz bir şüphecilik değil. Uzun müddettir biriken hayal kırıklıklarının, yaşanan aldatmacaların doğurduğu kronik güvensizlik…
Toplumun tüm kurumları –ki bunların içinde okullar, hatta mescitler bile var– toplum nezdinde güvenilirliğini yitirmiş durumda.
Eskiden toplum, kanaat liderlerine –imamlar, öğretmenler, fikrî önderler, dernek ve vakıf yöneticileri gibi– prestij eder ve güvenirdi. Lakin yaşanan birçok hadise, bu inanç hissini yerle bir etti. Bugün geldiğimiz noktada sokaklarda “Bu bölümde babana bile güvenme.” üzere utanç verici cümleler duyuluyor.
Toplumda bu kırılma en çok 6 Şubat 2023’te yaşanan büyük zelzeleyle su yüzüne çıktı.
İnsanların en çok konuştuğu şey, yardımın gecikmesiyle birlikte yardım kurumlarının güvenilirliğiydi.
Bir kurumun skandalı, aslında bir toplumun kırılganlığını açığa çıkardı.
Bugün beşerler artık kan vermeyi bile maalesef reddediyor. Tahminen bir gün hepimizin gereksinim duyacağı kan bağışı bile azaldı.
Devletin en yaşamsal kurumlarına dahi kuşkuyla bakılır oldu.
Sadece sarsıntıda mi? Hayır.
Ekonomik kriz yaşanıyor; alınan tedbirler halka itimat vermiyor.
Sosyal adaletsizlik ülkenin her yerinde görülürken kimse devletin yayınladığı ekonomik istatistiklere inanmıyor. Herkes market fişine güveniyor.
Haber bültenlerine değil, kendi müşahedelerine; kurumlara değil, toplumsal medyadaki anonim hesaplara güveniyor halk.
Çünkü “resmî” olanın güvenilirliği kalmadı.
Uzak Doğu’nun bilge filozofu Lao Tzu şöyle der:
“Birine itimat verirsen, o kişi sağlam olmaya başlar.”
Devlet itimat vermeli ki halk da muteber olsun.
Ancak son yaşadığımız düzmece diplomalar, yetişilemeyen doğal afetler, ihmal kaynaklı vefatlar ve daha sayamayacağımız birçok toplumsal olaya baktığımızda sistemin tam aksine işlediğini ve topluma inanç verilmediğini görüyoruz.
Böylece şahıslar, herkesin potansiyel bir hatalı, bir yalancı ya da manipülatör olduğunu varsayıyor.
Bu durum, toplumsal olaylarda insanı sorumluluğa değil; gizlenmeye, savunmaya, susmaya itiyor.
Güvensizliğin bu kadar norm haline geldiği bir yerde, dürüstlük bile yürek ister hale geliyor.
MASUMİYETİN ÖLÜMÜ
Tam burada Antoine de Saint-Exupéry’nin “Küçük Prens”ini hatırlamamak mümkün değil.
O küçük çocuğun sade ancak derinlikli sorgulamaları, bize masumiyetin nasıl bir çeşit bilgeliğe dönüştüğünü gösterir. Kitaptaki tilki der ki:
“Birinci palavradan sonra bütün gerçekler şüphelidir, ikinci palavradan sonra tüm kuşkular gerçektir.”
Maalesef ülkemizde birinci palavra çoktan söylendi ve toplum nezdinde artık gerçekler de şüpheli…
Bir vakitler “komplo” denen şeyler, artık bültenlerde. Daha evvel “Yok canım!” dediğimiz her şeyin bir karşılığı varmış üzere.
Bu yalnızca bilgiye değil; zihnimize, ruhumuza, münasebetlerimize de ziyan veriyor.
Çünkü daima kuşkuyla yaşamak, yalnızca aklı değil, kalbi de zehirliyor.
ŞÜPHE, RUHUN ZEHRİDİR
Felsefenin kurucu isimlerinden Platon şöyle der:
“Güven, ruhun huzurudur. Kuşku ise onun zehridir.”
Bugün bu zehir, sessizce toplumun damarlarında dolaşıyor.
Tüm toplum her bilgiden kuşku eder oldu.
İnsanlar yalnızca birbirinden değil, tıpkı vakitte kendilerinden bile kuşku eder hale geldi.
En çok da “doğru bildiklerimiz”den korkar olduk.
Çünkü bir gerçek ortaya çıktığında, onun bize neye mal olacağını bilemiyoruz artık.
RUHLARIMIZIN ÇÖKÜŞÜ
Güven yalnızca toplumsal sistemin değil, bireyin ruh sıhhatinin da temel taşıdır.
Psikologlar, daima güvensizlik içinde yaşayan bireylerde anksiyete, paranoya ve duygusal kopukluk üzere sıkıntıların kaçınılmaz olduğunu belirtiyor.
Güven, duygusal bağ kurmanın ön şartıdır.
Bağ kuramayan birey yalnızlaşır.
Yalnızlaşan birey topluma yabancılaşır.
Toplumun içinde binlerce birey olabilir; lakin bu bireyler birbirinden uzaksa, o toplum yalnızca fizikî bir kalabalık, ruhen ise dağılmış bir çözüntüdür.
TDK’nin seçtiği o meşhur kavram, tam da budur: “Kalabalık Yalnızlık.”
TOPLUMUN HARCI GÜVENDİR
Güvensizlik, bir toplumu sessizce çökerten en güçlü silahtır.
Tanklar değil, palavralar yıkar.
Açlık değil, kuşku dağıtır insanları.
Çünkü insan, güvendiği sürece dayanır; güvendiği sürece yaşar.
BU ÜLKE TEKRAR BİRBİRİNE GÜVENMELİ.
Güveni yine kurmak vakit ve samimiyet ister.
Bu bir siyasi vaatle, bir kampanyayla ya da “inandırıcı” bir açıklamayla olmaz.
Kurumların hesap verebilir, yönetenlerin şeffaf, bireylerin ise dürüst ve açık olması gerekir.
Güven, üstten aşağıya inen bir buyruk değil;
birbirine uzanan ellerle kurulan görünmez bir köprüdür.
Ve bu köprü bir kez yıkıldığında, yine inşası sabır ister, yürek ister.
Eğer ülkece bu güvensizlik sarmalından çıkıp eski memnun ve emin günlerimize dönmek istiyorsak, başta yöneticiler olmak üzere tüm toplum bu cüret ve sabır için çalışmalıdır.
Artık yalnızca neye inandığımız değil, neye kuşkuyla yaklaştığımız da bizi tanımlar hale geldi.
Ama unutmamalıyız: Kuşku bizi uyanık tutabilir, lakin içinde yaşamaya kalkarsak bizi tüketir.
Bize bir çocuk üzere inanacak,
bir tilki üzere sabredecek,
bir Küçük Prens üzere saf ve derin sorular soracak yürekler gerek.
Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…
