Taraf Değiştiren Sözler: Millet İradesi
“İttifaklar ve İmamoğlu’nun yükselişiyle “millet” taraf değiştirdi. 19 Mart Darbesi ile de “irade”… ‘Millet İradesi’ kavramı yaklaşık 75 yıl sonra sağa karşı kullanılan bir sol telaffuz haline geldi. Bu olaylarla birlikte cunta sözü de gündem yarattı. Ona da sonra bakalım…”
Eğitimci muharrir Sercan Çelik ile dil ve siyaset üzerine özelde de ‘Millet İradesi’ sözü üzerine konuştuk.
Merhaba Sercan hocam, lisan ve siyaset üzerine çalışıyorsun. Pekala sözlerin siyasette seyri nasıldır?
Dil siyasetin tarafını belirleyen bir tesire sahiptir. Her siyasetçi tıpkı bir muharrir ya da şair üzere vakitle kendi üslubunu oluşturur. Bugün “eyyy” diye bir ses duyduğumuzda çabucak aklımıza Erdoğan gelir ya da gırtlaktan söylenmiş bir “yapacağız” duyduğumuzda İmamoğlu.
Bazı sözler ise yalnızca başkanla değil ideolojik taraflarla da bütünleşir. Karşınızdakinin “millet” ya da “halk” sözlerinden hangisini tercih ettiğine üzerinden onun ideolojik yakınlığı hakkında fikir yürütebilirsiniz.
Bilindiği üzere siyaset sahnesi taraf değiştirimleriyle meşhurdur. Siyasetçiler, bugün siyaseten ağır hakaretler ettikleri partinin yarın en ateşli savunucuları olabilirler. İşte sözler de tıpkı beşerler üzere olaylara, durumlara ve vakte nazaran saf değiştirir. Merkezi sağla ya da toplumsal demokratlarla özdeşleşen onların doğal lisan dünyasının bir temsili olan sözler bir anda karşı tarafın sözleri olur. Ben buna “Saf Değiştiren Kelimler” diyorum.
Bazen de siyasi taraflar, rakiplerinin lisanından en sık kullandığı sözleri şuurlu olarak almaya çalışır. O kelimeyi halkla kurdukları köprünün ayakları olarak görürüler.
Okuyucularımızın zihninde somutlaşması için bunu bir örnekle açıklayabilir misiniz?
Buna çok örnek verilebilir ancak şimdiki olduğu için ‘Millet İradesi’ sözü ile başlayalım.
Savaş Kazandıran Kavram: Millet İradesi
“Millet İradesi” sözü bilhassa kurtuluş savaşında karşılık bulan “Milletin bağımsızlığını tekrar milletin azim ve kararlılığı kurtaracaktır.” üzere kurtuluş savaşını örgütleyen kelamların kısaca tabir edilmiş hali olarak görülebilir. Sonrasında “Egemenlik kayıtsız koşulsuz milletindir” sloganı olarak meclisin kurulma felsefisini de olmuştur. Kurucu iradenin hem savaştan evvel hem de savaştan sonra bayrak bir sözü olarak tarihte yerini almıştır. Keza Samsun Genelgesi’nde nerdeyse tarifi kullanılan söz birinci olarak 1923 meclis açılışında Atatürk tarafından bu sefer saltanatın kaldırılması ve Cumhuriyet’in kurulması için kullanılacaktı. “Milletin iradesinin üzerinde hiçbir güç yoktur.” kelamı ‘Millet İradesi’nin siyasi hayatımıza tam olarak girmesini sağladı.
Peki geçmişten günümüze bu kavram nasıl bir yol izledi, kimlerin lisanına dolandı?
‘Millet İradesi’ o günden bugüne birçok defa saf değiştirdi ve değiştirmeye devam ediyor. Bu türlü giderse devam edecek gibi… Kurucu iradenin kullandığı ve halk tarafından sevilen bu kavram ilerleyen vakitte onlarında sonunu getirecekti. Kurucu irade saltanatı ortadan kalkıp Cumhuriyeti kurunca kısmi olarak demokratik görünüş elde edildi. Bu devir tam olarak demokrasiye geçiş için bir süreç olarak görüldü. Lakin vakit geçti lakin geçicilik geçmedi. Meclisin kurulmasının üzerinden 25 yıl geçmesine rağmen ülkeyi tek parti yönetiyor ve karşı partilerin kurulmasına da müsaade edilmiyordu. Esirgeyici ve kurucu refleksle benimsenin bu siyaset, dışarıdan gelen baskıyla değişti.
Milli Şef İsmet Paşa, çok partili hayata geçilmesi için çalışmaları başlattı. Lakin karşıdakilerin hiç de o denli birkaç hizip hareketine benzen yanları yoktu. Nerdeyse CHP ile taban tabana zıt düşünüyor, Cumhuriyet kıymetleriyle hengame ediyorlardı. Bunu gören kurucu irade seçimi öne olarak daha Demokrat Parti örgütlenmeden seçim yapıp zafer kazandı. Bu zaferle hem çok partili hayata geçildi hem de çok partili hayat dört yıl ertelendi.
Millet İradesi Sağ Şeritte
Dört yıl sonra gerçeksen seçimlerde Demokrat Parti bu sefer kurucu iradeye savaş kazandırmış kavrama göz dikti. Milletin iradesi çoğunluğun aza hükmettiği tekçi anlayış değildir, dediler ve o meşhur el işaretini yapıp “Yeter, Kelam Milletin” diyerek seçim propagandası yürüttüler. Ve beklenen bir muvaffakiyetle ile başa geldiler. Kurucu iradenin yıllarca saltanat heveslilerine karşı kullandığı bu kavram artık merkez sağın kurucularının eline geçerek onların kavramı oldu.
Demokrat Parti’nin kesintisiz tek başına iktidarı yeniden ‘Millet İradesi’ni iktidarın iradesi haline getirdi. Çoğunluğun aza hükmettiği bir sisteme döndü. Gerçekten bir darbeyle “vatana ihanet” ile suçlanan sağın kurucuları hem misyondan hem de hayattan alındı. Bu darbe ‘Millet İradesi’ni sağın lisanında yeterlice kemikleştirdi.
Millet İradesi ve AKP
Bu darbeye ve Cumhuriyet bedellerine kin, Demokrat Parti’yi de aşacak halde yükseldi. CHP bir daha iktidara gelemedi. AKP periyoduna kadar sağ da tam olarak iktidara gelemedi. İktidar iki taraf ortasında paylaşıla paylaşıla yürütüldü.
Erdoğan’ın İstanbul Büyükşehir Belediye Lideriyken misyondan uzaklaştırıp mahpusa gönderilmesi, ‘Millet İradesi’ni daha kurulmamış bir partinin sloganı haline getirdi. ‘Millet’ sözünü ağzından düşürmeyen Erdoğan, her seferinde tek güç kaynağının ‘Millet İradesi’ olduğunu söz ediyordu. Türkiye siyasi tarihinin büyük kırılma anlarından biri bu biçimde gerçekleşti.
AKP bazılarına nazaran talihli olaylar serisiyle, bazılarına nazaran taban dalgayla ve kimlerine nazaran çalışmayla birinci seçiminde tıpkı Demokrat Parti üzere tek başına iktidar oldu. Onların da bu tırmanışta en güçlü halatı ‘Millet İradesi’ydi.
Önceki darbelerden ve antidemokratik uygulamalardan dem vuran AKP, devletin bütün kurumlarına yerleşerek tek parti ve tek adamlığını kurumsallaştırdı. Bilhassa Erdoğan’ın yüksek oylar alması ‘Millet’ ve ‘Millet İradesi’ kavramlarını kendiyse özdeşleştirdi. Milletin iradesinin üzerinde güç olmadığını söyleyen Erdoğan, yüzde bir iki fazla oy alarak geri kalan herkesi yok saydı. Demokrasi zaferleri diye isimlendirildiği süreçlerle demokrasiyi harbeye çevirip işine yarayanı işine yaradığı üzere aldı. Lakin ‘Millet İradesi’nin ondan da ayrılma vakti gelmişti.
İttifaklarda Söz Savaşları: Millet-Cumhur- Halk
AKP’nin tek başına iktidar olmaması, CHP’nin tek başına yıllarca iktidarı yıkamamışı Türkiye’de ittifaklar devrini başlattı. Bilhassa Kemal Kılıçdaroğlu’nun AKP’nin yarattığı sert bloklaşmayı yıkma eforu bu periyodun oluşmasına vesile oldu.
Bu ittifaklar oluşunca CHP geçmişteki imajını kırmak ve sağı da kapsamak için ‘Millet’ sözünü seçti. Erdoğan’ın klasikleşmiş söylemi bir manada CHP tarafından ele geçirildi. Bu benzeri sözlerden toplumsal demokratlar çoklukla “halk” sözünü kullanırdı. Durum bu türlü olunca AKP kelamda sistemini de özetleyen Cumhur İttifakı’nı isim olarak seçti. Bilindiği üzere bu iki söz eş manalıdır. Geriye misal manada bir tek halk kaldı. Onu da DEM Parti’nin (o vakitler HDP) öncülük ettiği bir ittifak alacaktı ama olmadı.
Sonuç olarak “millet” yavaş yavaş sağdan sola gerçek şerit değiştiriyordu. Sıra ‘İrade’deydi.
Millet İradesi Sol Şeritte
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, CHP’den bağımsız “millet” sözünü en başından tercih etmiş birisiydi. İkinci başkanlık devrinden sonra artık Erdoğan ile tıpkı perdeden konuşuyordu, üstelik emsal kelimelerle…
CHP’nin mahallî seçimlerde çok da ön görülemeyen başarısı AKP’yi paniğe sürükledi. İmamoğlu’nun tırmanışı, Erdoğan’ın adaylık sorunları beklenildiği üzere Türkiye siyasetini sertleştirdi. AKP elindeki bulundurduğu aparatları test etmeye başladı. Daha konuşma bitmeden başlatılan soruşturma, ilçe belediye liderlerine tutuklama, Kent Uzlaşısı üzerinden kayyum ve derken diplomanın iptali. Elbette İmamoğlu’na giden köprüler kuruldu, sular aktı.
Muhalefetin 19 Mart Darbesi olarak isimlendirdiği süreçte İmamoğlu bir şafak operasyonu ile rehin alındı. Yalnızca o değil, onun üzere geleceği parlak bürokratlar da içeri alındı. Sonrasında da operasyonlar devam etti. Nerdeyse CHP’nin İstanbul’da kazandığı bütün ilçe belediye liderleri tutuklandı. (belki de operasyonlar şu an devam ediyordur.) 31 Mart 2024 sonra yaklaşık bir buçuk ayda 15 CHP’li, 11 DEM Partili olmak üzere toplamda 26 belediye başkanı tutuklanarak görevden uzaklaştırıldı. 25 milyon gecik bir nüfusu yöneten belediye liderleri saklı şahit tabirleri şafak operasyonları ile içeri alındı.
Bu olaylar ‘Millet İradesi’ sözünü külliyen muhalefetin söylemi haline getirdi. Muhalefet ülke genelinde “Millet İradesine Sahip Çıkıyor” mitingleri yaptı ve yapmaya devam ediyor. Yıllarca ‘Millet İradesi’ üzerinden propaganda yapan iktidar, bu iradeyi yok saydı.
Sonuç olarak İttifaklar ve İmamoğlu’nun yükselişiyle “millet” taraf değiştirdi. 19 Mart Darbesi ile de “irade”… ‘Millet İradesi’ kavramı yaklaşık 75 yıl sonra sağa karşı kullanılan bir sol telaffuz haline geldi. Bu olaylarla birlikte cunta sözü de gündem yarattı. Ona da sonra bakalım…Sevgili hocam bedelli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…
