Tutuklu CHP’liler ortasında İzmir’in bir önceki Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer de var.
Soyer, yüksek entelektüel seviyesi, toplumsal demokrasiye hakimiyetinin yanı sıra belediye başkanlığı sırasında bu ideolojiye uygun projeleri uygulamaya geçirmesiyle tanınıyor.
Soyer’in tutuklanma münasebetini İzmir’i zelzeleye dirençli bir kent haline getirme maksadıyla başlattığı kentsel dönüşüm projesi uygulamasında “hile ve desise ile toplumu aldatarak dolandırıcılık kabahatinin işlenmesi” savı oluşturuyor.
Soyer, tutulduğu İzmir 1 Nolu F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumu’ndan hususla ilgili bir açıklama gönderdi.
Kamuoyuyla paylaşıyorum:
“KENTSEL DÖNÜŞÜM
‘Bir işi yapmanın bir, yapmamanın bin sebebi vardır’ derler.
İzmir’de ‘Kentsel Dönüşüm’ benim için tam da bu türlü bir sorun oldu. Kentsel dönüşüm süreçlerini akışına bırakmak ve bu hususta ‘bir şey yapmamak için çok sebebim vardı.’ Bu sebepleri kullansam tahminen siyaseten eleştirilecek lakin ‘şimdi yargılanmayacaktım.’ Hepsini değil ancak bir – iki adedini yazayım.
1) İzBB’nin ‘2010 yılında başlayan’ kentsel dönüşüm alanlarında 2015 yılından beri ihaleye çıkılıyordu. Bunlara katılan olmuyor, İzBB de 3-5 ay sonra tekrar ihale yapıyor, yeniden kimse katılmayınca bu süreçler sür-git devam ediyordu. 2019’da vazifeye geldiğimde her alan için birçok ihaleye çıktık, sonuç birebir oldu. Ben de vazife süremi pekala sonuç vermeyen bu ihaleleri yapmayı sürdürerek, ‘ihaleye çıktım lakin kimse katılmadı’ diyerek tamamlayabilirdim.
2) Konut imalatı ve kentsel dönüşüm işinin ‘daha çok hükümetin – TOKİ’nin işi olduğuna dair toplumsal algıya yaslanarak hükümet yapsın bana ne diyebilirdim.’ (Galiba hala bu türlü kanılar var.)
3) Pandemi ve sarsıntıya karşın, vazife müddetim içinde, ‘Metro’dan tramvaya, tarımdan turizme birçok alanda çok büyük adımlar atmıştık. Kentsel dönüşüme girişmesek, kamuoyu nezdinde vazife onayı açısından büyük bir eksiklik hissedilmeyebilirdi.’ Lakin benim vicdanımda işini yapmamış olmanın yarası ebediyen kalırdı.
Daha birçok sebep sıralayabilirim ancak bir tek sebep bu işe el atmama yetti; ZELZELE.
Ben bu satırları yazarken yeniden sarsıntı oldu, yeniden ihmaller gün yüzüne çıktı. Bu sebeple evvel biraz hafıza tazelemeye muhtaçlık var.
30 Ekim İzmir zelzelesi bildiğimiz gerçeği tokat üzere bir defa daha yüzümüze çarptı; İzmir bir sarsıntı kenti ve maalesef yapı stoğu da çok eski. Aslında misyona başladığım birinci aylarda farkında olduğum bu gerçeklik nedeniyle İzBB bünyesinde Zelzele ve Afet Daire Başkanlığı’nı kurdurmuştum. Şimdi sarsıntıyla yüzleşmemiştik fakat sarsıntısı yaşayınca ‘derhal’ bu Daire Başkanlığı’na ‘200 milyon lira aktarabildik’ ve bu Daire Başkanlığını kurarak ne kadar hakikat bir iş yaptığımızı idrak ettik. İlerleyen yıllarda Kentsel Dönüşüm Daire Başkanlığını da bu üniteye bağlayarak bütüncül bir yaklaşım izledik.
İzmir’e 70 mil uzaklıkta Ege Denizi’nde meydana gelen bir sarsıntı İzmir’de 118 can aldıysa, İzmir merkezli bir zelzelede çok daha büyük kayıplar yaşanabileceği ihtimali kabusum’ haline geldi. Bu niyet ve bu kabus, zelzele dirençli bir kent yaratma ve kentsel dönüşüm konusunu ‘ilk önceliğim’ haline getirdi, belediyenin tüm öbür projelerinin önüne geçti.
İzmir’i dirençli bir kent haline getirme, can kurtartma ‘kastı’ ve kararlılığı daha sonra Cumhuriyet Savcılığı tarafından ‘hile ve desise’ ile toplumu aldatarak işlenen dolandırıcılık kabahatinin ögesi olarak kabul eden bir iddianame ile tutuklandım, cezaevine girdim.
Peki bu noktaya nasıl gelindi?
Olayın insani, siyasi, teknik ve türel 4 boyutu var.
Hukuki boyutuyla ilgili olarak, avukat arkadaşlarım, duruşma günü, 19 Eylül’de yapılacak savunmayı hazırlıyorlar. Ben burada insani, siyasi ve teknik boyutlarıyla ilgili birtakım konuları sizlerle paylaşmak istiyorum. Evvel sizi sürecin başlangıcına, 30 Ekim sarsıntısı sonrasına götüreceğim.
30 EKİM DEREMİNİN İNSANİ BOYUTU
Depremin birinci anlarından itibaren İzmir Büyükşehir Belediyesi ve özellikle
İtfaiye Daire Başkanlığımız çok başarılı bir imtihan verdi. O kara günleri yaşayanlar bilirler, zelzele alanında enkazlara birinci müdahaleyi bizim takımlarımız yaptı ve çabucak akabinde birinci akşam yüzlerce çadırın kurulumunu gerçekleştirdik.
Ertesi sabahın birinci saatlerinde, İzmir’in bütün fırınlarından temin ettiğimiz,
gevrek, boyoz ve poğaçaların dağıtımını yaptık. Tüm İzmirliler seferber oldu
ve büyükşehir belediyesinin uyumuyla depremzede vatandaşların acil
ihtiyaçları karşılandı.
Günlerce geliştirerek sürdürdüğümüz lojistik takviyelerin akabinde asıl büyük
başarımız ‘Bir Kira Bir Yuva’ kampanyamız oldu. Bu kampanya ile asıl sorun
olan barınma sıkıntısına çok büyük bir kaynak yarattık. Çadırlarda kalan
binlerce insanın 5 aylık kira bedelini karşılayacak ve tamamı karşılıksız
bağışlarla oluşan bir finansman ortaya çıkardık.
‘Kastımız’, konutları yıkılan çadırlarda kalan insanları kış tartısını hissettirmeden,
başlarını sokacakları bir yuva ile buluşturmaktı. Bunu Türkiye’de eşi benzeri
görülmemiş bir süratle başardık ve sarsıntıdan şimdi bir ay geçmişti ki, 30
Kasım günü son çadırları söktük. Hilton Oteli’nin büyük hissedarıyla anlaşarak,
otelin odalarını ve Uzundere’de inşaatı şimdi tamamlanmış belediye
konutlarını Meclis Kararı alarak, tüm konutların mobilyalarını a’dan z’ye tefriş
edip depremzedelerin kullanıma açtık. (Bunları biraz da ‘kasıt’ daha iyi
anlaşılsın diye hatırlatmak istiyorum.)
İzmir Büyükşehir Belediyesi İmar Dairesi ve ilgili üniteler, çok kısa müddette, çok
önemli bir çalışma yaptılar ve zelzeleden etkilenen bölgeler için ‘K’ sınırları
oluşturup %20 imar artışını planladılar, bunu Meclis’ten oybirliğiyle geçirdik.
Fakat %20 imar artışı, orta hasarlı binaların yine yapılması için gereken
müteahhitlik hizmetlerini yani binaların yine inşasını karşılayacak bir
kazanım yaratmaya yetmiyordu. Müteahhitler daha yüksek hizmet bedeli
talep ediyorlar, mal sahipleri de konutlarına tekrar kavuşmak için istenilen o
bedelleri karşılayacak güce sahip olmadıklarından çaresizlik yaşıyorlardı.
Maalesef İZBETON’un yahut Belediyeye bağlı rastgele bir şirketin de özel
şahıslara müteahhitlik hizmeti vermesi kanunen mümkün değildi.
İşbu noktada, Türkiye’de örneği görülmemiş bir tahlil ürettik. Belediye
şirketleri, belediye mevzuatının sağladığı bir ayrıcalıkla kooperatiflerden
ihalesiz eser alabiliyor ve yeniden istisnai olarak kooperatiflere hizmet
sunabiliyordu.
Bu istisnai düzenlemeden istifade edebilir miydik? Araştırdık, evet
yapabilirdik. Lakin bu süreci başlatabilmenin ön şartı, dönüşüm yapılacak
binanın istisnasız tüm maliklerinin kat mülkiyetinden feragat etmesi ve
tamamının arsa hissedarına dönüşerek bir yapı kooperatifi kurması
gerekiyordu.
Böylece, İZBETON ve rastgele bir belediye şirketi o binanın imal işinde
maliyetin %1’i üzere sembolik bir sayıyla onlara teknik danışmanlık yaparak
müteahhitlik hizmeti verebilir hale geliyordu. %20’lik imar artışı ile kazanılan
ilave dairelerin geliriyle de çok düşük maliyetlerle yeni meskenlerine kavuşacak bir
imkan bulmuş oluyorlardı. (Nice bozuk komşuluk alakalarının bu vesileyle
düzeldiğini duydum.)
Bakmayın artık bu türlü yapılamaz denilerek durdurulan ve iddianameye konu
edilen inşaatlara, onlarca apartman bu kuvvetli süreçleri aşmayı başardı ve adına
‘Halk Konut modeli’ dediğimiz kentsel dönüşümde kooperatifçilik sürecini
böylece başlattık.
Halk Konut Modeli’ni birebir vakitte kentsel dönüşümde
çevreci bir proje olarak da tasarladık. Halk Konut binaları yeşil çatı, güneş
enerjisi kullanımı, sünger bina halinde projelendirildi.
Şimdi yargılandığımız kooperatif modelinin birinci örneği olan Halk Konut
uluslararası alanda da takdir gördü. 2022 yılında Dünya Bankası’ndan Halk
Konut modeli için 344 milyon dolarlık, 5 yıl ödemesiz, 25 yıl vadeli, 0.69 faizli
bir kredi bulduk. Hazine garantili olan bu kredi hazine onayı olmadığı için
kullanılamadı. Sonrasında Bakanlık benzeri bir krediyi kendi alarak İzmir’in de
dahil olduğu 5 pilot kente paylaştırdı.
Yine birebir halde 2023- 2024 yılları arasında Fransız Kalkınma Ajansı (AFD)
“Halk Konut” modeline yeşil kentsel dönüşüm projesi kapsamında bu sefer
hazine garantisi olmadan yani hükümet onayı gerekmeden kullanabileceğimiz
bir kredi vermeyi kabul etti. Hususun takibi vazife müddetim bittiği için tarafımdan
yapılamadı.
Sonuç olarak iktidar bu başarılı uygulamaları ve bu uygulamaların
yurtdışında gördüğü ilgi ve takviyesi adeta durdurmak istercesine
belediyelerin kentsel dönüşüm projelerinde milletlerarası finansman
kullanamayacağını 2025 yılı yatırım programında tekrar ortaya koydu.
Dirençli bir İzmir için;
• ODTÜ öncülüğünde 10 üniversitenin iştirakiyle karada ve denizde
deprem risklerini tespit ederek, Türkiye’nin en kapsamlı
mikrobölgemele ve depremsellik çalışmasını başlattık. İzmir’de 100
kilometre yarıçapında belirlenen alan üzerinde 200m’ye 200 m karelajlar
halinde yapılan sondajlarla tüm canlı fayların haritalandırıldığı bu çalışma
ile tarihinde birinci kez İzmir’in fay haritası güncellendi.
Deprem sonrasında yapılacak çalışmaları belirlemek ve takibi için
yaptığımız ortak akıl buluşmalarında Prof. Dr. Naci Görür ve pek çok
bilim insanı Türkiye’deki tüm kentlerin İzmir’i örnek alması gerektiğini
ifade etti.
• Eş vakitli olarak İnşaat Mühendisleri Odası ile Yapı Stoğu envanteri
çalışmaları başlattık. Bu çalışmalar kapsamında 100 bin üzeri binanın
deprem karnesini çıkarttık. Ayrıyeten 30 ilçede talebe dayalı yapı ön
inceleme çalışması başlattık gelen talepler doğrultusunda binaların
kontrolünü sağladık.
• Tüm bu çalışmaları belediye bünyesinde yapabilmek için kalıcı bir çözüm
olarak Egeşehir Laboratuvarını kurduk. Egeşehir beton, kaya ve zemin
incelemelerinde gereksinim duyulan 50 farklı deney ve test yapılabilen bir
kurum haline geldi.
Ne olduğunu yeterli niyetle anlamak isteyenler ve başarılı örnekler var mı diye
soranlar için bir örneği paylaşmak istiyorum. İnşası tamamlanan birinci kooperatif
örneklerinden biri olan Dilber Apartmanı sakinleri vazife müddetim bittikten
sonra, beni ve ailemi yeni taşındıkları konutlarına davet ettiler. Tek tek her birinin
evine konuk olduk. En büyük sürpriz ise bina önünde toplu fotoğraf çekimi
sırasında ortaya çıktı. Apartmanın ismini değiştirmişler, Soyer Apartmanı
yapmışlar. Gözyaşları içinde yaşadığım gururu asla unutmayacağım.
şikayetçi ve mağdurlara “kasıt” ile ilgili fikir vermek içindi.
SİYASİ BOYUT
30 Ekim 2020 zelzelesinden 18 gün sonra, kangren olmuş bu hayati husus ile
ilgili tarihi bir adım attık ve oybirliğiyle bir Meclis kararı aldık. Kentsel
dönüşüm alanlarında bundan sonra 6306 Sayılı Kanun’un 8. Hususu uyarınca
işlerin yürütülmesine karar verildi. Bu Meclis Kararı ile İzmir Büyükşehir
Belediyesi ve İZBETON ortasında yapılan Protokol ve Özel Teknik Şartname
oybirliğiyle kabul edildi.
Protokol, İZBETON’a kat karşılığı inşaat muahedesi (temlik) yapma hakkı
veriyordu. İZBETON’un inşaatları tek başına kendi yapma kapasitesi olmadığı
için, inşaatlar İZBETON ile kooperatifler ortasında yapılan kontratlar ile
sürdürüldü.
Bu model ile bir tek müteahhit ile yapılan muahedede örneğin 500 birim
müteahhidin, 500 ünite hak sahiplerinin olacakken, 500 ortaklı bir kooperatif
ile yapılan kontrat kapsamında 500 kişi bir yandan kendisine bir yandan da
hak sahiplerine konut yapıyor.
1000 kişinin istikbali 1 müteahhidin keyfiyetine değil 500 kişinin kendi içinden
seçeceği denetlenebilir, hesap sorulabilir bir idareye bırakılıyor.
Kooperatiflerle yapılan kontratlar dışında, İZBETON’u başka kentsel
dönüşüm ihalelerine sokmaya başladığımız için ihalelere girmekte nazlanan
müteahhitler, ihalelere girmeye başladılar.
Nitekim, Ege Mahallesi Kentsel Dönüşüm projesi İZBETON değil bir başka
müteahhit tarafından alındı. 674 bağımsız ünitesi kapsayan bu proje, İzmir’in
en fakir toplumsal kümelerinden roman vatandaşların inançlı ve konforlu
evlerine kavuşmasını sağlayacak.
Esasen ihaleleri sürdürüyor olmamız bile, “kastımızın” yurttaşları evlerine
kavuşturmak ve kentsel dönüşümü bir an evvel tamamlamak olduğunu ortaya
koymuyor mu?
Kentsel dönüşüm yapma kararlılığımızla ve dirençli bir kent yaratma
maksadıyla;
– Geçmiş devirde ihalesi yapılmış Örnekköy 1. Etap İnşaatı başlanıp
bitirildi, Ağustos 2020’de 143 bağımsız ünitenin anahtar teslimi yapıldı.
– Örnekköy 2. Etap’ta ihaleye çıkıldı, ihaleye teklif gelmesi üzerine
inşaatlar tamamlandı, Kasım 2023’te 190 bağımsız ünitenin anahtar
teslimi yapıldı.
– Uzundere’de 2. Etap misyona geldiğimde kaba inşaatının yarısı
tamamlanmış değildi, inşaatları tamamladık, Kasım 2020’de 476
bağımsız ünitenin anahtar teslimini hak sahiplerine yaptık.
Bizden evvelki 7 yılda 341 bağımsız ünitenin anahtar teslimi gerçekleştirildiği göz
önüne alındığında kentsel dönüşüme değerli bir ivme kazandırdığımız açıkça
görülecektir.
Bu ivmenin öteki bir göstergesi, kentsel dönüşümde kooperatifçilik
modeliyle kent bütününde yeni bir yol açtık ve 5.560 bağımsız birimin
yapılması için yeni bir imkan yarattık.
Bu noktaya elbette İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin tüm Türkiye’ye örnek,
liyakatli, mert ve başarmak iradesi taşıyan takımları ile gelindi.
Ve hiç kuşkusuz bugün benimle birlikte mahpus yatan İzmir Büyükşehir Belediyesi
Genel Sekreteri Barış Karcı, İZBETON Genel Müdürü Heval Savaş Kaya,
yardımcıları Hüseyin Şimşek, Alphan Bozan ve yönetim kurulu üyeleri Gürhan
Özata, Levent İşler, Sertaç Dölek ve Sevcan Tınaztepe ayrıyeten bir teşekkürü hak
ediyorlar. Her biriyle gurur duyuyorum. Tıpkı cezaevinde bulunduğum CHP İl
Başkanımız Şenol Aslanoğlu’nun ve Cihangir Lübiç’in masumiyetlerine
inanıyorum.
Her birinin en yakın vakitte özgürlüğüne kavuşmasını diliyorum.
Peki hukukî temelleri sağlam, alınan Meclis kararlarıyla meşruiyeti
tescillenmiş kooperatifçilik modeli neden durduruldu ve dolandırıcılık
suçlamasına nasıl dönüştü?
Bu sorunun teknik karşılıklarını son kısma bırakacağım ancak burada yalnızca iki
hususa değineceğim.
4-TÜİK inşaat maliyet endeksi datalarına nazaran 2024 yılında 2020 yılına göre
inşaat maliyetleri %681 oranında, Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği
Bakanlığı’nın her yıl bildirim olarak yayınladığı yapı yaklaşık birim
maliyetleri ise %1047 oranında artmıştır.
• Maaliyetlerdeki büyük artışa ek olarak, kimi kooperatiflerin iç işleyişi ile
ilgili kimi meseleler gecikmelere ve aksamalara sebep oldu.
Ayrıca 2023 yılında Örnekköy’de kooperatif eliyle yapılan bir binanın
inşaatında İzmir Büyükşehir Belediyesi kontrolörleri tarafından inşaat
alanında yapılan tespitte 300 m2 bir tabliye betonunda yanlışlı imalat
tespit edildi. Verdiğim talimatla yapılan yıkım nedeniyle bu inşaat
özelinde bir gecikme yaşandı.
Bu konular dışında, inşaatların gecikmesine sebep olan türel yahut teknik
hiçbir sebep yoktur. O nedenle, Temmuz 2024’te İZBETON’un kooperatiflere
gönderdiği tek taraflı fesih yazısı ile inşaatların durdurulması büyük
mağduriyetler ortaya çıkardı.
18 Kasım 2020’de alınan Meclis Kararı ile başlatılan Kentsel Dönüşüm
süreçlerinin, bu süreçler boyunca İzmir Büyükşehir Belediyesi ve İZBETON
tarafından yapılan iş ve süreçlerin hiçbir türel eksikliğinin bulunmadığını,
yapılan tüm süreçlerin mevcut yasalar ve Meclis kararları ile yasal ve hukuki
olduğunu ve bunlara bağlı olarak haklılığımızı 19 Eylül’de yapılacak duruşmada
ortaya koyacağız. Burada sürecin siyasi boyutunu anlatmak için günlüğün
başına döneceğim.
TUİK’in yayınladığı “Yapı Kullanma Müsaade Dokümanı İstatistikleri”ne nazaran, 2002
yılında kooperatifler tarafından imal edilip yapı kullanma müsaade evrakı almış
binaların sayısı toplamın %31,97’si iken bu oran 2024 yılında %1,15’e düşmüş.
Özel dal ise 2002’de %66,71’iken 2024 yılında %93,10’a çıkmış.
AKP hükümeti, inşaat dalında kooperatifçiliği bitirmiş ve özel dalın çok
büyük bir tartı kazanmasına sebep olmuştur.
• İsmine ister Gayrimenkul Sertifikası densin ister öbür bir isim bulunsun
amaç vatandaşı konut sahibi yapmak değil kesimdeki müteahhitler için
finansman yaratmaktır.
• Bizim Modelimiz “rantsal değil kentsel dönüşümdür.” Bizim
modelimizde müteahhit karı yoktur ve kooperatif üyeleri kendi
inşaatlarının inşaat maliyetlerini mümkün olan en düşük seviyeye
düşürme imkanına sahiptir. Kooperatif idaresi, üyeler arasından
seçildiği için ve hesap verilebilirlik açısından bir müteahhide nazaran çok
daha güçlü bir biçimde denetleme imkanı sunduğu için “Rantı” ortadan
kaldırır.
• Modelimizde, İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin de İZBETON’un da
kasasından bir para çıkmamakta, tersine İZBETON, hak sahibi olarak
kooperatiflerden yap-işlet-devret modeli nedeniyle düşük bir ölçü da
olsa yarar elde etmektedir.
• Sonuç olarak; Modelimiz halktan yanadır ve müteahhit karını, rantı
ortadan kaldırır. Gayrimenkul Sertifikasındaki reklamda söylendiği üzere,
gerçek manasıyla vatandaşın “küçük hisselerle büyük yatırım”
yapmasının önünü açar.
Bu projenin durdurulmasının kimi mutlu etmiş olabileceğinin karşılığını ve
bugün gelinen ortamda yaratmış olduğu olumsuz sonuçların
değerlendirilmesini sizlere bırakıyorum.
Kooperatifler, halkın kendi mukadderatını ekonomik manada tayin edebileceği en
güçlü dayanışma modellerinden biridir. Vazife müddetim boyunca ekonomik
demokrasiyi güçlendirmek için üreticiyi ve tüketiciyi karar alma süreçlerine
dahil eden kooperatifçiliği destekledim.
Refahın adil paylaşılması için;
ulaşımda İZTAŞIT’tan tarımda kooperatiflere verilen dayanağa,
kadınların kooperatiflere iştirakinin desteklenmesinden
sokak toplayıcılarının kooperatifleşerek güçlenmesine kadar
birçok alanda toplumsal demokrat belediyeciliğin gereği olarak bu modelin
yanında yer aldım, savundum ve destekledim.”
