“Bu Adem dedikleri
El ayakla baş değil
Adem manaya derler
Suret ile kaş değil
Gerçi et ve deridir
Cümlenin serveridir
Hakk’ın kudret sırrıdır
Gayre bakmak güzel değil”
Kaygusuz Abdal
Tarihsel kökleri günümüze kadar uzanan Alevi örgütlenmesinin temelini Anadolu Alevi Ocak Sistemi oluşturur. Bu sistem, inanç kimliği üzerine kurulmuş kadim bir yapıdır. Bu yapı, çağlar uzunluğu Anadolu beşerlerine aşıkların, zakirlerin ayetlerinde havalandırdığı barışın ve özgür ömrün hoşluklarını öğütlemiştir.
Anadolu Alevi Ocakları, çağın filozofları olan Pirlerin ve Mürşidlerin batıni ideolojisiyle; aşıkların, sadıkların ve zakirlerin deyişlerinde lisana getirdiği ayetlerle toplumu aydınlatan kurumlardır.
İkrar, itikat, ilahi aşk, umut ve sevgiyle beslenen Alevilik inancı, bin yıldır Anadolu’nun beşerlerine ışık saçmaktadır. Alevi Ocak Sistemi, “el ele el Hakk’a” ideolojisiyle şekillenen, barış içinde bir ortada yaşama kültürünü toplumsal birliğe dönüştüren esaslı bir örgütlenmedir.
Anadolu Alevi Ocak Sistemi, tarihi kimliğini titizlikle koruyan bir sivil toplum örgütü olarak var olmuştur. Batıni ideolojinin taşıyıcıları olan ocaklar, bu inancı bir sivil toplum kuruluşu sorumluluğuyla sonraki nesillere aktarmıştır.
Bölgesel farklılıklara karşın Ocak Dedeleri güçlü örgütlenme yoluyla birbirleriyle daima irtibatta kalmış, her yıl taliplerini ziyaret etmiştir. Bu ziyaretler yalnızca inanç hizmeti sunmakla kalmamış, birebir vakitte toplum içindeki kontrolü de sağlamıştır. Alevi Ocak sistemi, toplumsal, ekonomik ve türel problemlerin tahlilinde öncü bir rol üstlenmiştir.
Alevilik’te yola girmenin birinci basamağı olan Musahiplik Kurumu, toplumsal barış ve dayanışmanın kilit noktası olmuştur. Lakin, günümüz Alevi örgütlenmeleri, bu tarihî fonksiyonellikten uzak ve kopuk bir pozisyondadır.
Türkiye’deki Alevi örgütlenmeleri, toplumun toplumsal ve politik taleplerini lisana getiren çok katmanlı bir yapı olması gerekirken, Demokratik Alevi Örgütlülüğü’nün hem tarihi gelişimini hem de günümüzdeki özelliklerini ve karşılaştığı zorlukları ele almada yetersiz kaldığı görülmektedir.
Bu yapılanma, laiklik, demokrasi ve insan hakları üzere kozmik pahaları, devlet ve siyasi partilerin toplumsal anlayışında temel prensip haline getirmeyi gayeler. Bu amacın temelinde, “Hakk Adem’dedir” ideolojisiyle insanı en şanlı paha olarak gören bir yaklaşım yatar. Bu nedenle Aleviler, sırf kendi hakları için değil, baskı gören, sömürülen ve ötekileştirilen tüm halkların özgürlüğü için de çaba eder.
Demokratik Alevi Örgütlülüğü, klâsik Alevi kimliğini kamusal alanda görünür kılma ve Alevi inancına yönelik ayrımcılığa karşı çaba etme eforuyla ortaya çıkmıştır. Cumhuriyetin 1950’li yıllarından itibaren Alevi toplumu, Türk-İslam Sentezci ve Sünni-Selefi bir devlet anlayışının gölgesinde kalmış, inançları resmi olarak tanınmamıştır.
1960’lı yıllarda başlayan kentleşme süreci, Alevi toplumunu örgütlenmeye iten değerli bir dönüm noktası olmuştur. 1966 yılında Muğla’nın Ortaca ilçesinde yaşanan ve “Ortaca Olayları” olarak bilinen akınlar, periyodun üniversiteli Alevi gençlerinin (Mustafa Timisi, Seyfi Oktay, Abidin Özgünay gibi) yansısına yol açmıştır. Bu taarruzlar, yazılı basında geniş yer bularak Türkiye’nin gündemine taşınmış ve kamuoyunda Alevi sıkıntısına yönelik farkındalığı artırmıştır.
Tam da bu devirde kurulan (Türkiye) Birlik Partisi (1966) ülkede Alevi kimliğini daha bilinir hale getirdi. Birlik Partisi 1969 seçimlerinde, Alevi nüfusunun ağır olduğu vilayetlerde 8 milletvekili çıkarması, o periyotta Alevi toplumunun siyasi bir temsil gücü kazandığının kıymetli bir deliliydi. Bu süreç, Alevi toplumunun çağdaş Türkiye’deki kimlik ve hak arayışının başlangıcını anlamak için epey pahalı bir örnek teşkil etmektedir. Birlik Partisi’nin 12 Ekim 1969 milletvekili seçiminde aldığı yüzde 2,8’lik oy ve çıkardığı 8 milletvekili en büyük seçim başarısı olarak kaldı.
1970’li yıllar, Türkiye’deki sınıf gayretinin en ağır yaşandığı devirdir. MİT, Kontrgerilla ve Ülkücü Gençlik işbirliğiyle Maraş, Çorum, Sivas ve Malatya’da gerçekleştirilen katliamlar, Alevilerin toplumsal yapısına yönelik en büyük darbe olmuştur. Bu katliamlar Alevi hafızasında kıymetli bir yere sahiptir. Periyodun siyasi iktidarları, bu katliamları gerçekleştirerek sınıf uğraşını zayıflatmayı amaçlamıştır.
1990’lı yıllar ise örgütlenme için yeni bir dönüm noktasıdır. Sivas Katliamı (1993) ve Gazi Mahallesi Katliamı (1995) üzere trajik olaylar, Alevilerin inanç ve kimliklerini savunma gerekliliğini daha da bariz hale getirmiştir. Bu olaylar, Alevi toplumunu örgütlenmeye ve ibadethane olarak gördükleri cemevlerinin inşasına yöneltmiştir. Tıpkı vakitte, Alevi örgütlerini bir ortaya gelmesini sağlayarak daha güçlü bir siyasi duruş sergilemeye itmiştir.
Bu süreçte Alevi örgütleri, eşit yurttaşlık, cemevlerinin ibadethane statüsünde tanınması, mecburî din derslerinin kaldırılması ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yapısının değiştirilmesi üzere temel talepler etrafında birleşmiştir.
Demokratik Alevi Örgütlülüğü’nün ana talepleri, Alevi toplumunun hem inançsal hem de toplumsal adalete ait beklentilerini yansıtır. Bu talepler ekseriyetle şunlardır:
- Cemevlerinin ibadethane statüsünde tanınması.
- Din Dersleri’nin mecburî olmaktan çıkarılması.
- Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kaldırılması yahut laik demokratik devlet unsurlarına uygun olarak tekrar yapılandırılması.
- Alevi-Kızılbaş kimliğinin resmen tanınması.
- Devlet yahut özel şahıslar tarafından el konulan, Osmanlı kayıtlarındaki Alevi ibadethane topraklarının Alevi toplumuna iadesi.
- Madımak Oteli’nin ‘Utanç Müzesi’ne dönüştürülmesi.
- Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı’nın kapatılması.
- Kerbela’dan bu yana devletler tarafından uygulanan Alevi Katliamları tarihiyle devletin yüzleşmesi ve eğitim müfredatında gerçekçi bir halde yer verilmesi.
Ülkemizde Koçgiri, Dersim, Maraş, Çorum, Sivas, Malatya, Sivas-Madımak Oteli ve Gazi Mahallesi’nde Alevilere yönelik katliamlar yaşandı. Bu olayların devlet ve siyasi iktidar tarafından kabul edilmesi ve faillerin cezalandırılması değerli bir adım olacaktır. Gelecekte misal olayların yaşanmaması için garantiler oluşturulmalı. Bu adımlar, hem tarihle yüzleşmek hem de barış sürecine katkı sağlamak için gereklidir.
Gerçekleştirilen katliamların hesabı sorulmalı. Tarih ve toplumsal bilimler derslerinde bu olaylar hakikat bir halde anlatılmalı. Böylelikle toplumsal şuur oluşturulabilir.
Demokratik Alevi Örgütlülüğü, günümüzde hem dışsal faktörlerden hem de kendi iç dinamiklerinden kaynaklanan çeşitli zorluklarla karşı karşıyadır.
Devlet ve siyasi iktidarlar, Alevi taleplerine karşı ekseriyetle temkinli ve vakit zaman direngen bir tutum sergilemiştir. Cemevleri konusunda “kültür merkezi” üzere tanımlamalarla probleme süreksiz tahliller getirilmeye çalışılmış, fakat temel talepleri karşılamama istikametinde bir katı tavrını sürdürmüştür.
Alevi örgütleri, farklı siyasi partilere dağılmış durumdadır. Bu durum, örgütlenmenin ortak bir siyasi güç olarak hareket etmesini zorlaştırmaktadır. Alevi örgütlerinin öncü takımları ve bu örgütlerin farklı partilerle kurduğu ilgiler, örgütlenmenin bütünlüğünü zedelemektedir.
Örgütler, 1980 öncesi sosyalist sol hareketinde nükseden kesimli hastalığına kapılarak farklı görüşlere sahip fraksiyonlara bölünmüştür. Kimi kümeler devletle ve siyasi iktidarla diyalog kurmayı ve “Ilımlı Alevilik” tahlilleri savunurken, kimileri radikal bir muhalif duruş sergilemeyi; kimileri da Aleviliğin tarihi duruşuna uygun bir prosedürü tercih etmektedir. Ayrıyeten, bu yapılar içinde Aleviliğin tarifi ve ritüelleri konusunda da farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Kimileri Aleviliğin İslam’ın klasik batıni felsefi yorumu olarak yaşanması gerektiğini söylerken; kimileri da Aleviliğin “İslam dışı” olduğunu ve “Ali’siz Alevilik” üzere toplumda karşılığı olmayan tabirleri içeren bir anlayışı topluma enjekte etmekle uğraşmaktalar. Bu durum Aleviler ortasında kırmızı bir çizgi oluşturmuştur.
Kentleşme ile birlikte klasik batıni felsefi Alevi inancından uzaklaşan yeni nesil, örgütlülüğün geleceği konusunda bir belirsizlik oluşturmaktadır. Gelenekten kopan gençlik, Alevilik ile ilgili farklı tanımlamalara tanıklık etmekte ve bu durum onlarda baş karışıklığına neden olmaktadır. Gençler, bu görüş ayrılıklarına uzaklaşarak reaksiyon göstermektedir. Genç jenerasyonların yer almadığı bir örgütlülüğün geleceği karanlıktır. Gençlerin kazanılması doğrultusunda, sistemli bir program ile çalışmaların başlatılması hayati ehemmiyettedir.
Gençlerde baş karışıklığı yaratma maksadıyla sistemli bir gayret içinde olan Sünni ilahiyatçı, misyoner akademisyenler, Diyanet’in fetvaları doğrultusunda ağır çalışmalar yürütmektedir.
Alevi öncü takımlarının bu durumu fark edememesi, örgütlü yapının geleceği üzerindeki meçhullüğü artırıyor. Gençlerin Alevi kimliğine olan bağlılığını sürdürüp sürdürmemesi, örgütlenmenin devamlılığı için kritik bir bahistir. Bu durum, Alevi gençliğine yönelik özel çabalar gerektirmektedir.
Alevi örgütlülüğü, 2000’li yıllarda toplumun geniş bölümlerinden aldığı dayanakla güçlü bir yükseliş yaşadı. Bu periyottaki kararlı ve ısrarcı çaba, hem kamuoyunda itimat oluşturdu hem de örgütlülüğün birleşik duruşu sayesinde taleplerin siyasi gündemde hak ettiği yeri bulmasını sağladı.
Ne var ki, 2010’lu yıllara gelindiğinde bu ivme kaybedilmeye başlandı. Öncü takımların günü kurtarma maksatlı yaklaşımları, yapılan telaffuz kusurları ve taktiksel yanlışlar, örgütsel dağınıklıkla birleşerek kazanılan toplumsal inancı sarsıp örgüt yapısını zayıflattı. Örgütlerin cemevleri üzerinden yürüttüğü çabada yaşanan organizasyonel bölünmeler de kıymetli kopuşlara neden oldu. Var olan federasyonlardan yeni oluşumların “sudan bahanelerle” türemesi ve derneklerin kendi içlerinde bölünmesi, Alevi örgütlülüğünün bütünlüğünü önemli formda zedeledi. Bu parçalanma, hem Alevi toplumunun ortak sesini susturdu hem de siyasi alandaki tesir gücünü azalttı. Böylelikle, 2000’lerin başında elde edilen kolektif güç ve takviye, 2010’larda ve sonrasında yaşanan iç çekişmeler ve stratejik yanılgılar yüzünden tesirini büsbütün yitirdi.
Demokratik Alevi Örgütlülüğü, tarihi olarak devletin siyasi iktidarlar eliyle Alevilere uyguladığı ayrımcılığa karşı bir direniş ve hak arayışı hareketi olarak doğmuştur. Bu örgütlülük, Türkiye’de inanç özgürlüğü ve eşitlik uğraşının tarihi bir aktörü olmasına karşın, günümüzde hem devletin tavrı hem de kendi içindeki parçalanmalar ve öncü takımların yetersizliği nedeniyle varlığını sürdürmekte zorlanmaktadır.
Örgütlenmenin asıl amacı, yalnızca Alevilerin değil, tüm toplumun haklarını savunarak laik, demokratik ve özgür bir toplum ülküsüne hizmet etmek olmalıdır. Alevi örgütlülüğünün tekrar güç kazanması ve maksatlarına ulaşması için Anadolu Alevi Ocakları’nın yine irşat kurumuna olarak etkin hale getirilmesi ve ortak bir platformda birleşmesi hayati kıymet taşımaktadır.
