03.07.2025
Silivri 20:30
16 Haziran 2025 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde yayımlanan “Mekan İçine Sıkışmış Zaman” yazımda D.Harvey’in post-modern vakitlere dair tahlillerini ve “Zaman-mekan sıkışması” teorisi ile üretim biçimlerinden teknolojik gelişme ve argümanlara kadar ömür biçimlerini değiştiren tüm gelişmeleri etüd ediyor. Bu son 30-40 yılda insanoğlunun tahminen de yüzyıllar boyunca olduğundan çok daha süratli aralar kat edilen bir periyoda tanıklık ettiğini, 30-40 yılda yaşanan buluş-icat ve inovasyonların kentsel yerde hayatın ve yerin biçiminden, örgütlenmesine yol açtığını, yerin da vakit üzere sıkıştığını anlatıyor.
Zamandaki çok süratli gelişmeler, buluşlar, inovasyon ve yapay zekaya uzanan bilişim atılımları üzere kentsel hayat da ağırlaştı, gelişti lakin inanılmaz seviyede yeni sorun ve hayat biçimleri de üretti. 16 Haziran’da bu sorun ve hayat biçimlerine dahil olan tutsağı olduğumuz cezaevinde, neredeyse 70’ler ve 80’lerin dünyasında yaşadığımızı özetlemeye çalışmış, burada olmayanların, yoklukların listesini de ufaktan paylaşmıştım.
Bugün yer ve yapı ölçeğinde yaşanan gelişmelerin bina üretimi, güvenlik manasında cezaevlerine yansıdığını lakin cezaevi hayatı ve biz tutsakların haklar ve özgürlükleri manasında çok sonlu gelişmeler olduğunu ne hikmetse teknoloji ve çağın gerçeklerinin bu alana hiç uğramadığını vurgulamak istiyorum.
Cezaevini deneyimlemiş büyük müellif, siyasetçi ve aydınların anı, kitap vb. üretim süreçlerini bildiğim, okuduğum kadarıyla cezaevi şartları hakkında bir fikrim alışılmış ki vardı. Televizyon ve sinemalarda gördüklerimizde bu fikirleri olgunlaştırıyordu. Fakat 2000’li yılların sonunda Çankaya Belediye Liderimiz Sayın Bülent Tanık’ın yardımcılığını yapma onuru taşıdığım yıllarda kendisiyle bir arada, kendisinin de bir devir yattığı Ulucanlar Cezaevi’nin müze olmuş halini gezmiş, kendisinden dinleme bahtına sahip olmuştum.
Silivri Cezaevi’nin Ankara Ulucanlar’a nazaran yeni, sağlam ve yüksek güvenlikli yapıları inşa edip, kamera, x-ray vb. çok sayıda teknolojik imkanla donatılmış olduğu yanlışsız. Lakin 80’li yıllarda küçük bir çocukken İstanbul’daki merhum anneannemle mektupla haberleşiyorduk… Artık de sevdiklerimizle birebir yolla haberleşebiliyoruz büyük ölçüde! 80’li yıllarda komşumuzdaki telefon ile ayda ya da 2 ayda bir anneannemlerle telefonda konuşabilirdik. Artık de ailemle 10 dakika haftada bir sefer telefonla konuşabiliyoruz. Meğer bu 30 -40 yıllık devirde dünya iletişim-bilişim teknolojilerinde internetten, toplumsal ağlara, yapay zekaya kadar inanılmaz aralıklar kat etti. Güvenlik teknolojisinde olan iki gelişme ve imkandan aldığımız cezaevlerine iletişim-bilişim haberleşme manasındaki imkanların zerresini niçin almıyoruz?
Yüksek güvenlikli yapılar inşa ederken aldığınız yapı teknolojisini tıpkı cezaevindeki yaşayanların temel hak ve sınırlanmış da olsa özgürlüklerini de çağın gereklerine uydurmak manasında niçin kullanmıyoruz?
Bir öteki deyişle olağan hayatta vakit ve yerin farklı başka sıkışıp, inanılmaz gelişmelerle kendini yeniler ve yeni ömür alanları ile sıkıntıları çözebilecek imkanlar araştırırken cezaevi hayatında vaktin sıkışması olağan hayattan çok çok daha az biçimde yaşanıyor. Yer ise, yapı ve teknolojileri ölçeğinde olağan hayata daha yakın gelişmelere sahne oluyor. Yani güvenlik, bina sağlamlığı-kaçılamazlığı manasında kullanılan imkanlar tutuklu-hükümlü hakları, özgürlükleri manasında işin kolayına kaçılarak “olmaz zinhar yasak! istemezük!” denilerek yasaklanmaya devam ediyor. Cezaevinde yaşamak zorunda olanların neden bilgisayarla yazma, not alma, evrak depolama hakkı olmasın? Hudutlu bir ağ ve güvenlik duvarı çerçevesinde olsa dahi neden internet ile araştırma bahtı, kendi savunması dahil dünyayı, örnekleri, kararlar ve kararları kendi ülkesinin konjonktürünü görerek hazırlanma talihi olmasın? Bunların Ulucanlar’da olmaması çok olağan çünkü dünya bu buluşları yapmamıştı şimdi lakin bunlar bugünün dünyasında olması gereken asgarî normlar olmalı (Zira Antik Roma bile bu bahiste daha açık fikirli bir sisteme sahipti). Böylelikle mekan-zaman sıkışması ortasındaki boşluk açılmaz, vakit yerin içine sıkışmaz.
Bazı cezaevlerinde manzaralı görüşme imkanı olduğunu da duyuyorum. Silivri’de biz siyasi tutsaklara reva görülen (hiçbir yargılama olmadığını da dikkate alırsak) en ağır şartlar olduğundan bırakın toplumsal ağları görmeyi, internete, bilgisayara erişemiyoruz. Tahminen bir nebze kitaba erişilebiliyoruz lakin onun bile muhakkak şartları var. Burada aklımdakileri, rastgele bir araştırma yolu da olmaksızın kâğıt ve kalemle sonlu biçimde üretime dönüştürmeye çalışıyorum, olan biteni ve tüm gelişmeleri geçmiş birikimlerimle işleyip kağıt-kalemle yazıp üretmek ve sonlu yerde vaktin uzamını hayal ederek kurgulamak zorundayım.
Diyeceksiniz ki sen daha nikah fotoğrafı dahil cezaevinde fotoğrafını paylaşamıyorsun. O da bir şey mi Ekrem Liderin tüm fotoğraf, ses ve hesapları (sosyal medya) yasaklanıyor. Bize bakmayın genel uygulamayı konuşalım derim! Çünkü bize “ayrı ve özel bir hukuk bir tutsak hukuksuzluğu” uygulandığını artık tüm Türkiye biliyor.
Son kelam olarak özgürlüklerin kısıtlandığı bir uygulama olarak cezaevinde yaşamak zorunda kalan hükümlü ve bilhassa tutuklular için gelişen teknoloji ve imkanların; yapıları kuyu tipi güneş görmeyecek, sığ ve havasız hatta boğucu, gökyüzü güya hiç görünmeyecek kadar derin, neredeyse vücutları değil hisleri mahkum edercesine ağır ve konstrüktivist bir yapı inşa teknolojisi uygulanıyor ve platin takılı olan dayımın girebilmesini zorlaştıracak formda güvenlik imkanları ile bu yapıları inşa ederken, insanların kimi temel özgürlüklerinin ve savunma haklarının kullandırılması mümkün olmalıydı bence. Yasak “ama şöyle sakıncaları olur” demek işin kolaylığı. Beceri teknolojiyi gayesine yönelik kullandırabilmekte. İşte o vakit, zaman-mekan ortasındaki boşluk da bir modül daha azalmış olur. Gerçekten içinde yaşayan tutsaklar da insan… Hepsi birer can.. Tutuklular ise masum! Aksi ispatlanana kadar!
