28. İstanbul Tiyatro Festivali’nde prömiyerini yapan, Halil Babür’ün yazıp, yönettiği Linçler ve Dudaklar oyunu, gündelik yaşantılarımıza ziyadesiyle dokunuyor. Toplumsal medya linçleri nedeniyle insanların hayatları kararıyor, linçe uğrayanlar bir bakıyorsunuz linç edene dönüyor. Hafta ortasında, Ankara’nın, Altındağ Belediyesi’nin sokak köpeklerini toplamasına karşı çıkan, toplanan köpekler ortasında kendi beslediği ve çipli köpeğinin olması nedeniyle isyan sesi daha da kuvvetli duyulan, 81 yaşındaki Ülker Güleryüz, toplumsal medyada linç kampanyasına uğramış ve maksat gösterilmişti. Ve tıpkı gün, yaşadığı barakada çıkan yangında Güleryüz hayatını kaybetti. Yangının kundaklama sonucu çıkma ihtimali nedeniyle Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı’na müracaatta bulunuldu. Yangın ve sonucunda gelişen vefat rastlantısal mı, kasıtlı mı? Bunu bulmak yetkililerin işi ve sorumluluğu. Lakin ortaya atılan her fikir ya da yaşanan gelişmeler sonrası ortadan ikiye ayrılıp, en uçlardan, birbirine sözlerle kılıç sallamanın tehlikesi insan hayatına mal olma ihtimaline kadar dayanınca, Linçler ve Dudaklar oyununu benim için bu haftanın oyunu oldu.
Tek perde, 110 dakika süren oyunun yazarı ve yönetmeni Halil Babür, tiyatro sahnesi kadar, kamera oyunculuğunda da muvaffakiyetini kanıtlamış bir isim. 2018 yılında yazdığı ve oynadığı, HE-GO oyunuyla, Direklerarası ve Üstün Akmen Tiyatro Ödülleri’nde başka ayrı, Yılın Oyun Müellifi Ödül’üne layık görülmüş, 2016 yılında Kasap oyunu da Direklerarası’ndan birebir mükafatla onurlandırılmıştır.
Yazar, direktör Halil Babür
‘‘Hayatta haklı olmak mı, keyifli olmak mı?’’ Bu soru, oyunun baş şahsı Cemal’in dilemması. Tam olarak sevemediğiniz, gri alanlarda bir karakter bu Cemal. Oyun boyunca rahatsızlık veren bu his daha sonra muharririn başarılı bir tercihi olarak da kıymetlendirilebilir. Sahnedeki oyuncular Cihat Süvarioğlu, Hare Sürel, Onur Gürçay, İlyas Özçakır ve Ceren Köse. Sahneye süratli bir giriş yapan Hare Sürel oyununu biraz yüksekten başlatsa da ortalara gerçek istikrarını buluyor ya da ona alışıyoruz. Oyunu seyrettiğim güne özel tahminen ancak meskene giriş yapan her oyuncu oyununa sahnede başlıyor üzereydi. Halbuki kuliste ısınmak daima daha âlâ sonuçlar verir. O sebepten oyunun başı benim için biraz sancılı oldu. Oyunculuklar dakikalar ilerledikçe rahatladılar ancak Süvarioğlu’nun artikülasyon sıkıntıları, mikrofona karşın seslerin duyulmadığı oyuncu tekniğine ilişkin sorunlar biraz tadımı kaçırdı.
Öte yandan oyun, ayrıntılı dekor suramı ile vadettiği gerçekliği seyircisine muvaffakiyetle sunuyor. Bir apartman dairesinde, tek yerde geçen kıssada, çok kısa müddetliğine bir standa gidip geri gelinse de apartman koridorundan ve balkondan dışarıdaki hayata kapı aralanıyor. Sokağı gören balkonun olduğu pencereden içeri dolan sesler atmosferi tamamlıyor. Fakat asıl Cemal’in toplumsal medyada açtığı canlı yayınlar sırasında, takipçilerinden gelen yorumların ekranlar aracılığı ile seyirciye yansıtılması ile günlük yaşantılarımıza hiç yabancı olmayan saçmalıklara tanıklık ediyoruz. Seyirciler ortasında farklı olaylar ya da fikirler için benzeri yorumları yazabileceklerin olması fikri aklımdan hiç çıkmıyor. Işık, efekt yerinde ve gereğince, sahnede asal öge olmaktan çok ortamı tamamlıyor. Sinematografik bir anlatımı da içeren oyunun metni derinleştirilse, genişletilse kamera için de bir pırıltısı var diyebilirim.
‘‘Cemal kim?’’ derseniz, babasının konutunda, tek yaşayan, apartmanın kentsel dönüşüme girmesi için çabalayan, komşuluk bağları pek olmayan fakat apartmanın kapıcısı ve kızı ile bu irtibatı kurmaya çaba eden, ‘‘Kırılgan’’ isminde bir romanı yayımlanmış lakin sonrasında üretkenliği devam edememiş ve toplumsal medyada düşük düzey bir profile hakikat kendini indirgemiş bir tutunamayan. İstanbul zelzelesinden korkan, kendi zelzelesinin pek farkında olmayan Cemal yaptığı yeterliliklerle takdir görmek istiyor. Birilerinin güzeline giderken oburlarının hiç sevmediği bir kişilik olarak beğenilerle birlikte linçlerle karşılaşıyor. Kendi yarattığı sanal dünyadaki var oluşunun altında ezilmekten, mutsuz olmaktan kendini koruyamıyor. Ailesinde yaptıkları takdir edilmeyen küçük oğul Cemal, bağlarında de pek başarılı değil, yalnız ve mutsuz bir adam. ‘‘Keşke uygun bir roman yazmak yerine düzgün bir evlat olsaydın Cemal. Babanı üzmeseydin, abini kırmasaydın, anneni daha sık arasaydın. Haklı olmak yerine memnun olsaydın azıcık. Selinler, Leylalar, Recepler, kentsel dönüşümler, sokak hayvanları filan senin neyine? Kimsenin canını sıkmasaydın, hudut uçlarına dokunmasaydın. Sustursaydın şu kafandaki Cemal’i de uslu dursaydın.”
Fırsatını bulunca her şeye değinme hastalığımız bu oyunda da karşımıza çıkıyor. Hayvan hakları, kentsel dönüşüm, sarsıntı, savaş, şehitler, muhafazakarlık, sınıfsallık, lümpenlik, yoksulluk, anne-baba-kardeş üçlemeli aile, erkek şiddeti, yardım severlik… aklınıza gelen gelmeyen her şey var oyunda. Bu türlü olunca her hususun üzerinde sörf yapılıp zayıf bir finalle bitiyor oyun. Meğer entelektüel göndermeleri ile metni zenginleştiren Babür’ün daha evvelki işlerinde ağırlaştığı bahislerdeki başarısı daha sertti. Oyunda Ulus Baker’in Sanat ve Dilek Semineri’nden kayıt, Doubt (Şüphe) sinemasından kelam etme, Nietzsche’nin Ecce Homo isimli kitabından alıntı ve oyunun sonunda Ghost of Tsushima görüntü oyunu ile kurulmak istenen bağlar metne derinlik katıyor.
Klişelere metin içinde olduğu kadar oyunculuklarda da düşülmüş. Apartman görevlisinin kızı Leyla, dizilerde gördüğümüz türbanlı karakterlere oyunculuğunu dayamış, Babür’ün yazdıklarını seslendiriyor üzere. Leyla karakteriyle alışkanlıkların dışına taşma fırsatını metinde yakalayan Babür, rejide oyuncusuna bunu tam aktaramamış üzere. Konutun kapısından giren her karakter, makul evlat, abi Fahri; aparman vazifelisi Recep ve kızı Leyla; tesadüfen tanışıp sevgili olduğu Selin, Cemal’i tanımak için hoş fırsatlar veriyor. Cemal dışındaki herkes onun hayatına değdiği yer kadar alan kaplarken, Cemal oyun boyunca genleşiyor, dönüşüyor ve oyun sonunda aklın yolunda gitmekten yorgun düşüyor, mutsuz oluyor ve pes ediyor.
Günceli anlatan oyunlar birçok kere seyirci tarafından kolay kabul görür ve anlaşılır. Olay ya da karakterlerle paralellikler kurmak seyirciyi rahatlatır, konfor alanında meblağ. Bu oyunda da tespitler, müşahedeler, hassaslıklar tam isabet fakat finaldeki boşluk tüm işi zayıflatıyor. Gündemin değişim suratı, tartısı hepimizi sarsıyor. Oyun müellifi olarak Babür de bu gündem zenginliğinde sarhoş olmuş üzere. Fazla sayıda mevzuyu metne sokmak, oyunun çatışma eksenlerinin kaymasına ve kâfi pahası görmemesine neden oluyor. Şayet müellif da bunu yapmak istemişse o vakit istediğini başarmış diyebilirim.
Linçler ve Dudaklar, şenlikte açılış yapıp kendi seyircisini bulan ve dönem içinde isminden bahsettiren bir oyun. Seyircisi ve alkışı bol olsun.
Kartalkaya’da otel yangınında ölen insanları unutmadığımı, adil yargılamanın hem adalet önünde hem vicdanlarımızda yapıldığını görmeyi beklediğimi söylemek isterim. Böylesi bir felakette bile toplumsal medyadaki ayrışma tam da Linçler ve Dudaklar oyununun özündeki yarılmadır. Uygun seyirler, güzel haftalar.
Oyunun Künyesi;
Yazan, Yöneten Halil Babür
Sahne ve Üretim Tasarımı Günsu Sarı
Müzik ve Ses Süpervizör Ahmet Kenan Bilgiç
Görüntü Tasarımı Ali Cem Doğan
Işık Tasarımı Utku Kara
Kostüm Tasarımı İlayda Saran
Makyaj ve Saç Tasarımı Sezen Yeniçeri Can
Ses Tasarımı ve Operasyon Arın Kamiloğlu
Oynayanlar Cihat Süvarioğlu, Hare Sürel, Onur Gürçay, İlyas Özçakır, Ceren Köse
