Türk bilim insanları tıbbi sülük salgısındaki doğal bileşenlerin biyoteknolojik ilaç adayı olarak kullanılabilmesine yönelik çalışmada başarılı sonuçlar elde etti.
“Hirüdoterapi” olarak isimlendirilen tıbbi sülük tedavisi, romatizmal hastalıklar ve bağışıklık sistemi hastalıklarıyla bel, boyun, ayak ağrıları ve deveran bozuklukları üzere çok sayıda hastalıkta klâsik ve tamamlayıcı tıp tekniklerinden biri olarak tercih ediliyor.
Ancak birçok kişi, sülükten irite olduğu ya da korktuğu için bu tedavi yoluna sıcak bakmıyor.
Bu durumdan hareketle yola çıkan Biruni Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Furkan Ayaz, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Klasik ve Tamamlayıcı Tıp Uygulama ve Araştırma Merkezi Doktor Öğretim Üyesi Hüseyin Ayhan, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Kolu Araştırma Vazifelisi Doktor Sedat Sevin ile Ankara Bilkent Şehir Hastanesi Ağız ve Diş Sıhhati Kliniğinden diş tabibi Seyhan Karaaslan’ın yer aldığı takım, 100’den fazla biyoaktif protein içeren sülük salgısının biyoteknolojik ilaç adayı olarak kullanılabilmesine yönelik çalışma başlattı.
Yaklaşık 1,5 yıl süren çalışma sonucunda, tıbbi hedefli kullanılan sülüklerin salgısındaki doğal bileşenlerin bağışıklık sistemi üzerindeki iltihap önleyici tesirleri keşfedildi.
Sülük salgısının, Multiple Skleroz (MS), romatizma, haşimato hastalığı ve irritabl bağırsak sendromu üzere hastalıkların tedavisinde kullanılabilirliğinin de araştırıldığı çalışmada, salgının ilaç formuna getirilerek iltihaplı ve otoimmün hastalıklarda yeni tedavi seçenekleri sunabileceği ortaya konuldu.
Çalışma, ABD Web of Science SCI (Q2) kategorisindeki “Immunologic Research” isimli mecmuada yayımlanarak literatüre girdi.
– “MEVCUT TEDAVİ SİSTEMLERİNE NAZARAN AVANTAJLARI DAHA AZ TOKSİSİTE GÖSTERMELERİ”
Sülük salgısını ilaç ve kozmetik sanayisine sunabilecek formda test etmeyi hedeflediklerini belirten Ayaz, “Sülük salgısı içerisinde çok farklı ve karmaşık bileşenler yer almakta, bunun tahlilini yaptırdık. LC-MS/MS dediğimiz özel bir teknikle içeriğini tespit ettik. İçeriğinde çok fazla husus mevcut lakin bizim için kıymet arz eden iki protein peptit mevcut. Bunlardan biri gliadin, başkası de hudut sistemi büyüme faktörü. Daha evvelki çalışmalarda bu iki proteinin bağışıklık sistemini baskıladığını biliyoruz. Bu çalışmada birinci kere bu proteinlerin, salgı içerisinde mevcut olduğunu ve bağışıklık sistemini baskılayabileceğini göstermiş olduk.” diye konuştu.
Ayaz, araştırmanın bulgularını mevcut tedavi formülleriyle karşılaştırarak, “Göreceli olarak mevcut tedavi metotlarına nazaran avantajları daha az toksisite göstermeleri. Zira biyolojik kaynaklardan elde ediyoruz. Üretim süreci daha ekonomik ve tesir seviyesi daha fazla. Zira farklı moleküllerle bir arada sinerjistik tesir de gösterebiliyorlar.” değerlendirmesini yaptı.
– FARKLI HASTALIKLARDA DA UYGULANABİLME POTANSİYELİ MEVCUT
Prof. Dr. Ayaz, çalışmanın hangi hastalıkların tedavisinde kullanılabileceğine ait şu bilgileri paylaştı:
“Öncelikle iltihaplı ve otoimmün hastalıkların tedavisinde önemli uygulama alanları bulabileceğini düşünüyoruz. Sülükten elde edilen bu moleküller göğüslü hücrelerinde, insanlarda da mevcut lakin farklı tipten elde ettiğimiz vakit önemli oranda yan tesir yaratma oranını da düşürmüş oluyoruz. Olağanda bunlar hudut sistemi hücrelerini etkileyebilecek gereçler ama tipler ortası etkileşim sırasında antienflamatuar yahut ağrı kesici özelliği daha çok ön plana çıkıyor. Buradan yola çıkarak yan tesir oranı düşük ilaç adaylarının hem iltihaplı hastalıklarda, yarın öbür gün soğuk algınlığında bile kullanabileceğini öngörüyoruz. Bilhassa otoimmün hastalıklarda kortizol üzere yahut bağışıklık sistemini baskılayacak tedaviler önemli uygulanmakta. Bunlar uzun vadede hastalara ziyan vermekte. Bu yan tesirleri engelleyerek yeni ilaç adayları olarak kullanılabileceklerini düşünüyoruz.”
Çalışmada bağışıklık sisteminde köprü vazifesi gören makrofajlara yani kilit hücre tiplerinden birine ağırlaştıklarını, bunun birçok hastalıkta iltihap oluşturmada, otoimmün hastalıklarda iltihabın artışında önemli rol oynayan bir hücre tipi olduğunu aktaran Ayaz, “Bunda aktifliği gördüğümüz için başka iltihaplı hastalıklarda ve otoimmün hastalıklarda da tesir edeceğini öngörüyoruz. Ancak burada şöyle bir parantez açmak istiyorum. Bu hücrelerin aktifliğini büsbütün düşürmedi, yalnızca agresif bir iltihaplı reaksiyon yaratmalarını engelledi. Bu da bizim için avantaj. Yani aktiflik açısından bağışıklık sistemi hücrelerini de çökertmek istemiyoruz. Bu sebeple farklı hastalıklara da uygulanabilme potansiyeli mevcut.” tabirlerini kullandı.
– “VÜCUTTA İMMÜN SİSTEME OLUMLU TESİRLER OLUŞTURDUĞUNU ORTAYA KOYDUK”
Ayhan, sülük salgısında literatürde tarifli 106 biyoaktif bileşen bulunduğunu, bu bileşenlerin ağrı kesici, kan sulandırıcı, kas gevşetici, immün sistemi düzenleyici, enflamasyon giderici üzere çok farklı kombine tedavileri tıpkı anda sunabildiğini söyledi.
Sülüğün canlı olarak uygulanan bir tedavi olduğunu hatırlatan Ayhan, şunları anlattı:
“Her insan sülükle yapılan tedaviyi tıpkı biçimde karşılamamakta. Kimi beşerler irite olmakta, hayvandan rahatsızlık duymakta. Aklımıza ‘Bu canlının yapmış olduğu terapötik yaklaşımı sanki hayvanı kullanmadan yapabilir miyiz?’ üzere bir soru geldi. Buradan yola çıkarak sülüğün tükürüğünü izole ettik. İçeriğinde bulunan proteinlerin, biyoaktif bileşenlerin ortaya konulmasını sağladık. Bilhassa otoimmün hastalıklardan ötürü immün sistemin vereceği yansıyı görmek istedik. Zira literatürde sülük salgısında immün sistemi modüle eden, regüle eden kimi faal casusların olduğunu biliyorduk fakat makrofaj sisteme hiç uygulanmamıştı. Makrofaj sistem de immün sistem içerisinde yer alan önemli bir bağışıklık sistem yapısıdır. Sülük salgısını alıp liyofilize ettik. Liyofilize edilmiş sülük salgısı içeriğinin tahlilini yaparak, invitro kurallarda bağışıklık sistem elemanlarına uyguladık. Bağışıklık sistemini düzenleyerek enflamasyonu giderdiğini ve bedende immün sisteme olumlu tesirler oluşturduğunu ortaya koymuş olduk.”
– “SENTETİK İLAÇLARIN YAN TESİRLERİNİ DAHA AZA İNDİRMEDE SÜLÜK TAMAMLAYICI BİR TEDAVİ”
Ayhan, araştırmanın bulgularının sülük salgısının ilaç formuna dönüştürülmesinin şimdi birinci basamağı olduğunu lakin buldukları sonuçların umut vadettiğini belirterek, “Sülükte şöyle bir avantaj var. Sülük salgısı içerisinde bulunan birtakım bileşenler bedende meydana gelen enflamasyon sürecini bedenin kolay atlatabilmesini sağlıyor. Bunun terapötik olarak insanlara uygulanma biçiminde ilaç formuna dönüştürülmesi için biraz vakte muhtaçlığımız var. Bu basamakta elde ettiğimiz bulgular bu bahiste daha fazla çalışmanın olumlu sonuçlar vereceğini ortaya koymuş durumda. Bunun içeriğinde bulunan bileşenleri izole edip deney hayvanlarına daha sonra faz kademelerine geçip ilaç formuna dönüştürülmesi mümkün olabilmektedir.” diye konuştu.
Sülük tedavisinin tek başına bir tedavi prosedürü değil, tıpta uygulanan tedaviyi destekleyici bir prosedür olduğunu belirten Ayhan, “Buna bilimsel manada yaklaştığımızda ‘Sülük tek başına tedavi eder’ dersek çok büyük bir yanılgıya düşeriz. Lakin şunu biliyoruz ki sentetik olarak üretilen ilaçların bedende oluşturduğu yan tesirlerin daha aza indirgenmesi noktasında sülük tedavisi tamamlayıcı bir tedavi olarak karşımıza çıkmaktadır.” dedi.
Sülüğün yalnızca immün sisteme değil, bedendeki öteki düzeneklere da tesir ettiğini, sülüğün özütünde damar açıcı, ağrı kesici, kan sirkülasyonunu artırıcı özellikler olduğunu aktaran Ayhan, sülük tedavisinin yalnızca hasta olunduğunda değil, hastalığa yakalanmadan da kollayıcı tedavi olarak uygulanmasında yarar bulunduğunu kelamlarına ekledi.
