Eğitim sendikaları ekonomik demokrasi uğraşını nasıl yapmalılar?
“Eğer insanlık adaletin ortak paydasında buluşarak dünyayı daha yaşanılır bir hale getirmek istiyorsa, ilkönce bilgiyi ve onun insanlığa kazandırılacağı eğitim sistemini neoliberalist zihniyetin inşa etmesine dur demeli ve demokratik eğitimin yolunun açılmasını sağlamalıdır.”
“Sendikal aktifliğin yolu “bilgi “ ve “örgütlenme” kapasitesinin yanı sıra, dışarıdan tesir altına alınamayan kurumsal bir işleyişte yatmaktadır. Bugün maalesef ki sendikalarımızın hem bilgi, hem örgütlenme hem de kurumsal özgürlük noktasında çok önemli kahırları vardır.”
Anadolu Eğitim Kurumları Çalışanları Sendikası Genel Başkanı Mustafa Güçlü ile eğitimi ve sendikacılığı konuştuk.
Sayın Mustafa Güçlü, Anadolu Eğitim Kurumları Çalışanları Sendikası (Anadolu Eksen) Genel Başkanı olarak “eğitim” deyince aklınıza birinci çağrışım yapan husus başlıkları neler oluyor?
Eğitim deyince aklıma birinci gelen “insan” oluyor. Sizin de bildiğiniz üzere insan toplum halinde yaşayan bir varlıktır. İki insanın bir ortada olduğu yerde “güç unsuru” çabucak devreye girer, haliyle bilgi sahibi olan olmayana karşı her vakit güçlü bir konumda olur ki toplumlar içinde bu böyledir.
Bilgi sahibi olan toplumlar, bilgi ile donanma konusunda geri kalan toplumlara üstünlük kurarlar. Bu bağlamda günümüzde insanlık için en büyük tehlike ise bilginin satılmak emeliyle üretilen, alınır satılır mal, ticaret malı vasfına büründürülerek meta haline dönüştürülmeye çalışılmasıdır. Bu durumun baş aktörü ise neoliberalist siyasetleri dünya genelinde sevk ve yönetim eden global güç merkezleridir.
Kanadalı öğretim üyesi Giroux’in anlatımıyla bugün neoliberalizm, yalnızca dünya iktisadını değil, en başta siyaset alanını kendine nazaran tanımlayan ve dünyayı hesapsızca harcama yapan tüketim toplumuna dönüştürecek zihni yapıyı inşa etmek için eğitimi kullanan bir pedagojik yol ve toplumsal düzenlemeler bütünüdür. Yani neoliberalizm bir ekonomik doktrin olmanın hudutlarını çoktan aşarak, dünyayı tüm boyutları ile memnun bir azınlığın menfaati için kuşatan yayılmacı bir ideolojiye dönüşmüştür.
Kısacası şayet insanlık adaletin ortak paydasında buluşarak dünyayı daha yaşanılır bir hale getirmek istiyorsa, ilkönce bilgiyi ve onun insanlığa kazandırılacağı eğitim sistemini neoliberalist zihniyetin inşa etmesine dur demeli ve demokratik eğitimin yolunun açılmasını sağlamalıdır.
İnsanın kendi özgürlüğünü, özgünlüğünü ve kişiselliğini kısıtlamayan, törpülemeyen, otoriter ve totaliter bir zihniyetin eseri olmayan, insanın kendini keşfedebileceği, geliştirebileceği bir eğitim anlayışı ve sistemi demokratik bir eğitimin mahiyetini oluşturmalıdır.
Bu çerçeveden bahse ülkemiz boyutuyla bakıldığında, son yıllarda bütçeden en büyük hissenin eğitimi ayrılmasını olumlu gördüğümüzü belirtmekle birlikte, ülkemizdeki gündelik siyasetin kısır çekişmeleri ortasında art plandan mahrum eğitim alanındaki şekilsel değişimlerle ya da bu değişimlere alternatif sunmadan yapılan tenkitlerle, ülkemize demokratik eğitimin gelmesinin mümkün olamadığını da tabir etmek isterim.
Yapılması gereken global demokratik bedeller olarak takdim edilen pahaların, yine kendi kültür ve medeniyet perspektifimizden kıymetlendirilerek üretilmesi ve hayata geçirilmesidir.
Sayın Mustafa Güçlü, bu bağlamda sendikaların bu çabadaki rolü ve sorumluluklarının ne olduğu konusunda neler düşünüyorsunuz?
Aslında beşerler ve kurdukları yapılar için en güç olan şey neyle çaba edeceklerini bilememektir. Fakat az evvel ifadelendirdiği üzere neyle gayret edileceği açık bir halde ortadadır. O da Neoliberalizmin ortaya çıkardığı ve gitgide derinleşen “ekonomik eşitsizlik” sıkıntısıdır.
Üyelerinin ekonomik ve özlük hakları ile toplumun toplumsal ve ekonomik menfaatlerini harmanlayarak, telaffuz ve hareket bütünlüğü içinde harekete geçmesi gereken sendikaların asli vazifesi de esasen bu eşitsizlikleri ortadan kaldırmak için çaba vermektir. Bu çabayı sendikalar demokratik siyaset sistemi içinde verir. Bu nedenle sendikalar için demokrasi değerli bir destek noktasıdır.
Steın Rıngen sözüyle “demokrasiyi müdafaanın yoluysa çokça yaptığımız üzere ona alkış tutmak değil, nadiren yaptığımız üzere ıslahata tabi tutmaktır”. Bu bağlamda sendikalar siyasi demokrasiye verdikleri ehemmiyet kadar asli varlık sebepleri olan ekonomik demokrasinin geliştirilmesine de kıymet vermelidir.
Sayın Mustafa Güçlü, sendikal uğraş bağlamında “ekonomik demokrasi uğraşı “ derken neyi kastettiğinizi biraz daha ayrıntılandırır mısınız?
Demokrasinin özü bir toplumda kolektif karar alma ve yönetişim süreçlerinin işletilmesiyse ekonomik demokrasi de toplum hayatındaki ekonomik gücün demokratik kontrol altına alınmasıdır. Bu kontrol devlet eliyle layığı ile gerçekleştirilirse, işte o vakit “eşitleyici ekonomik güç” hayata geçirilmiş ve “ekonomik demokrasi” sağlanmış demektir. Daha güzel anlaşılması için mevzuyu biraz daha açarsak, vatandaşların kendilerini ilgilendiren kararların alınma sürecine tam manasıyla kendi iradeleri ile katılması manasına gelen “özgürlük gücü” ve oburlarının kararlarına etki etme manasına gelen “üstünlük gücü” ekonomik gücün toplum ömrüne yansıyan iki değerli boyutudur. Bu boyutlar noktasında toplumun her bir bireyi eşitleyici ekonomik güçle donatılabiliyorsa, işte o toplumda ekonomik demokrasi var demektir.
Günümüzde, Birleşmiş Milletler ve Milletlerarası Çalışma Ofisi bilgileri temel alınarak şu cümleler rahatlıkla kurabilir:
Dünyada 200 milyona yakın çocuk, en makûs şartlarda en düşük fiyatla günde 12 saatten fazla tüm örgütlenme haklarından yoksun edilerek çalışmaya mahkûm edilmiş durumdadır.
Yine tıpkı şartlarda çoğunluğunu bayanların oluşturduğu hatırı sayılar yetişkinde, biraz daha fazla fiyatla farklı hizmet kesimlerinde çalıştırılmaktadır.
Hiçbir kuralın işletilmediği çalışma ortamları faklı boyutta da olsa Sahra Afrika’sını, Asya’yı, Latin Amerika’yı, Avrupa ve Kuzey Amerika’yı içine alacak geniş bir coğrafyada karar sürmektedir.
Ayrıca 2018 Dünya Eşitsizlik Raporu’na nazaran dünyada büyük bir gelir ve servet eşitsizliği vardır. Rapora nazaran “Devletler mevcut gelir ve servet eşitsizliği düzeylerinin üzerine gitmek ve daha da yükselmelerine pürüz olmak için geleceğe yatırım yapmak zorundadır. Hem mevcut eşitsizliği hem de eşitsizliğin daha da artmasını önlemek için kamunun eğitim, sıhhat ve etrafın korunmasına yatırım yapmasına gereksinim vardır. Bunu yapmak ise çok zordur. Çünkü varlıklı ülkelerde devletlerin fakirleştiği ve ziyadesiyle borçlu olduğu ortadadır. Kamu borçlarını azaltmak hiçbir formda kolay değildir ancak bunun başarılmasını sağlayacak -servetin vergilendirilmesi, borcun hafifletilmesi ve enflasyon dahil- birkaç seçenek mevcuttur ve devletlerin çok borçlandığı devirlerde genç jenerasyonların güçlendirilmesi emeliyle bu sistemlere tarih boyunca başvurulmuştur.”
Yukarıda bahsi geçen çalışma ortamı ve fiyat bakımından ülkemize baktığımız vakit, Avrupa Birliği’nin resmi istatistik ofisi Eurostat ve Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun datalarına nazaran Türkiye, iş kazalarında en fazla insanın hayatını kaybettiği ülkeler içinde birinci sıralarda yer almaktadır. Bu istatistik bize ülkemizdeki çalışma ortamının pek sağlıklı olmadığı bilgisini vermektedir. Fiyat istikametinden ise ülkemizde taban fiyatla çalışanların oranı yüzde ellilere dayanmış durumdadır. Minimum fiyat neredeyse ortanca fiyat olma yolunda süratle ilerlemektedir. Öteki bir sözle Avrupa’da çalışanların en çok yüzde 10’u minimum fiyatla çalışırken bu oran Türkiye’de her iki çalışandan birini kapsayacak boyuta ulaşmıştır. Ülkemizdeki taban fiyatın de açlık hududu düzeyinde olduğu düşünülürse durumun vahameti daha da yeterli anlaşılmaktadır.
Konuyu biraz daha detaylandırsak bugün ülkemizdeki açlık sonu (25.000 lira) ve yoksulluk sonu (80.000 lira) dikkate alındığında, ülkemizin her geçen yıl ekonomik olarak büyümesine karşın nüfusumuzun yarıya yakınının açlık hududunun biraz üstünde yoksulluk hududunun ise bayağı altında bir fiyatla çalıştırıldığı bir ortamda, insanımızın ekonomik güçten yoksun olarak yaşadığı gözükmektedir. O halde ülkemizdeki sendikaların asli misyonu çaba verdiği ülkedeki yurttaşların insan onuruna yakışan bir hayata kavuşmasını temin için gayret vermektir. Sendikaların vermesi gereken bu uğraşın en başında, adil bir vergi sisteminin hayata geçirilmesi için uğraş göstermek gelmelidir.
Ülkemizde vergiler dolaylı ve dolaysız vergi olmak üzere iki ana kalemde toplanmaktadır. Katma Kıymet Vergisi (KDV) ve Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) dolaylı vergi kalemini oluştururken Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi de dolaysız vergi kalemini oluşturmaktadır. Türkiye’de vergi olarak toplanan her yüz liradan yetmiş liraya yakını dolaylı vergiden meydana gelirken otuz lirası da dolaysız vergiden meydana gelmektedir. Yani ülkemizde ki vergi yükü ücretlilerin sırtına yüklenmiş vaziyettedir. Avrupa’da bu durum tam aksisi orantılıdır. Yani yüklü olarak toplanan vergide dolaysız verginin oranı dolaylı vergiye nazaran daha fazladır.
Biz yıllardır lisana getiriyoruz: Ücretlilerin vergi oranı yüzde onda sabitlensin diye! Bakın açık bir örnek vereyim. Yoksulluk sonunun altında fiyat alan 1’in 4’üne gelmiş bir öğretmen yılın dördüncü ayında yüzde yirmilik vergi dilimine girmektedir. Bu adil bir durum değildir.
Maliye Bakanımız Sayın Mehmet Şimşek’e bu durum sorulduğunda “Türkiye’de vergi yapısına dair bir eleştiriyi kabul etmek gerekirse, o da dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki hissesinin yüksek olduğudur. Asıl üzerinde durulması gereken mevzu, dolaylı vergilerin yüksekliğinden çok, dolaysız vergilerin kâfi seviyede olmamasıdır” yanıtını vererek aslında kayıt dışı ekonomik işleyişin karşısında ne derece çaresiz kalındığını lisana getirmiştir.
Ancak sendikaların sorumluluğu bu olumsuzluğun giderilmesi için baskı oluşturmak, siyasi iktidarın misyonu ise “servetin vergilendirilmesi” sağlayacak adımların atılmasını hızlandırmaktır. Yoksa merkezi iradenin bütçe ayırması gereken başta eğitim, sıhhat ve etraf meselelerine karşı tahlil üretmesi ve adil bir ulusal dağılımını sağlaması çok zordur.
Sorunuzun başına dönersek sendikaların ekonomik demokrasi uğraşı derken toplumdaki herkesin insan onuruna yakışan bir ekonomik gelire sahip olacağı bir ekonomik nizamın inşası için sendikaların göstermesi gereken uğraştan bahsetmekteyim.
Sayın Mustafa Güçlü, ülkemizdeki sendikal gayret tarihine baktığınızda nasıl bir görünüm görmektesiniz?
Fransız edebiyatçı Emile Zola, 1800 yılların sonunda yazdığı “Germinal” isimli romanını yerin yüzlerce metre altında kazma sallayan maden emekçilerini kastederek “insan bitiyordu topraktan, gelecek yüzyılda eser vermek üzere yavaş yavaş filizlenen, pek yakında yerküreyi sarsarak baş verecek olan, öç almak için yanıp tutuşan, kapkara insan ordusu uzunluk atıyordu” diyerek sonlandırıyordu. Yani romanda uzun vakte yayılan kararlı bir hak arama gayretinden bahsediyordu.
Ülkemizdeki sendikal uğraş geçmişine bu çerçeveden baktığımızda, periyot devir kararlı gayret örneklerine rastlansa da uzun soluklu istikrarlı bir sendikal çaba sürecinden bahsetmemiz maalesef ki mümkün değildir. Yani sendikal hakların çoğunluğu verilen kuvvetli uğraşla değil popülist rejimin konjonktür gereği uyguladığı siyasetler sonucu elde edilmiştir.
Eğer emekçi ve memur sendikacılığı noktasında bu konuda bir kıymetlendirme yapacak olursak tabi ki emekçi sendikacılığında elde dilen sendikal haklar, memur sendikacılığa nazaran daha çok gayret verilerek elde edilmiş haklardır. Tabir yerindeyse memurlara sendikal haklar hazır bir biçimde sunulmuştur. Personel sendikalarında grev hakkı varken memur sendikalarında bu hakkın olmaması bunun en besbelli göstergelerinden biridir.
Sayın Mustafa Güçlü, sizce ülkemizdeki sendikaların işleyişinde bir eksiklik var mıdır? Varsa bunlar nelerdir ve giderilmesi için teklifleriniz var mıdır?
Ülkemizdeki sendikaların en büyük eksikliği alanda faal olamamalarıdır. Sendikal aktifliğin yolu “bilgi “ ve “örgütlenme” kapasitesinin yanı sıra, dışarıdan tesir altına alınamayan kurumsal bir işleyişte yatmaktadır. Bugün maalesef ki sendikalarımızın hem bilgi, hem örgütlenme hem de kurumsal özgürlük noktasında çok önemli düşünceleri vardır.
Birinci eksikliği gidermenin yolu, sendikalarımızın dünyadaki sanayi münasebetlerini inceleyerek kendilerini yenileyebilecekleri stratejilere geliştirecek bilgi donanımını elde etmek için akademik sendikacılığa gereken değeri vermelerinden geçer.
İkinci eksiliği gidermenin yolu, sendika yöneticilerimizin demokrasi hoş bir idare sistemidir ancak bize lazım değil anlayışından vazgeçerek sendikal işleyişlere demokratik ve şeffaf bir sendikacılık anlayışını hâkim kılmalarından geçer.
Üçüncü eksikliği gidermenin yolu ise, sendikaların kurumsal kararlarını alırken üyelerinin haklarını korumak ve genişletmek ismine asli varlık olduklarını unutmadan, siyasi partilerin gölge varlık olma teklifini reddederek hareket etmesinden geçer.
Sevgili hocam bedelli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…
