15 Ocak 2025 tarihi, Türkiye’de engelli vatandaşlarımız açısından bir dönüm noktasıdır. O gün çıkarılan kanunla birlikte, yıllardır uygulanan “vergi indirim evrakıyla emeklilik” yolu büsbütün kapatıldı. Bilhassa 2008 öncesi sigortalı olan engelliler, bu doküman sayesinde muhakkak bir prim gününü tamamladıklarında emeklilik hakkına kavuşabiliyordu. Bu hak, toplumsal devletin engellilere sağladığı en kıymetli garantilerden biriydi. Artık bu kapı kapandı.
Yeni düzenleme, emeklilik için ölçütleri “çalışma iş gücü kaybı kıstaslarına” bağladı. Burada kritik nokta şudur: Engelli bireylerin sıhhat durumları değil, iş gücünü ne kadar kaybettikleri bedellendiriliyor. Yani günlük hayatı direkt etkileyen, hayat kalitesini düşüren pek çok rahatsızlık, bu dar kıstasların içine girmediği için emeklilik yolunu açmıyor. Daha da vahimi, birden fazla rahatsızlığı olan bireyler artık toplam engellilik oranıyla değil, yalnızca tek hastalık üzerinden bedellendiriliyor. Evvelce farklı rahatsızlıklar birleştirilip oran yükseltiliyor, bu sayede birçok engelli emeklilik hakkı elde edebiliyordu. Artık bu yol kapandığı için binlerce engelli vatandaşımızın umutları söndürülüyor.
Bu değişiklik, aslında 2008 sonrası sigortalılar için getirilen ağır kuralların, 2008 öncesi sigortalılara da dayatılmasıdır. Bir diğer tabirle, geçmişte avantajlı durumda olan bir küme engelli vatandaş, artık daha sıkıntı şartlara tabi tutuluyor. Ortaya çıkan tablo, eşitlik sağlamak yerine adaletsizliği yaygınlaştırmaktır. Zira adalet, hakları daraltarak değil, hakları genişleterek sağlanır.
Sosyal güvenlik sisteminin temel maksadı, bireyleri hayatın risklerine karşı korumaktır. Emeklilik, bu sistemin en kıymetli desteklerinden biridir. Engelli vatandaşlarımız, çalışma hayatının zorluklarına karşın yıllarca prim ödemiş, ülkesine katkı sunmuş, bir gün emeklilik hakkına kavuşacağına inanmıştır. Fakat artık karşılarına çıkan tablo, umutlarını yerle bir etmektedir. Müracaatlar sırasında “yetersiz” denilerek geri çevrilen engelliler, sadece ekonomik değil, ruhsal olarak da büyük bir yıkım yaşamaktadır.
Bu yeni düzenlemenin bir öteki sonucu da yargıya taşınan belgelerin artmasıdır. Emeklilik başvurusu reddedilen engelliler dava açmak zorunda kalıyor. Fakat dava süreçleri hem uzun hem de masraflıdır. Birçok engelli vatandaş, hakkını aramaktan bile vazgeçmek zorunda kalmaktadır. Yargı yolunu seçenler ise yıllar süren davalarla uğraşmakta, birçok vakit SGK’nın temyiz süreçleri nedeniyle hakkını vaktinde alamamaktadır. Fiilen, emeklilik hakkı kazanılsa bile bu hakkın kullanılabilirliği büyük ölçüde engellenmektedir.
Burada sormamız gereken sorular nettir: Bir ülke, en kırılgan kısımlarını korumak yerine onların haklarını nasıl daraltabilir? Emeklilik hakkını yıllarca ödenen primlere karşın zorlaştırmak, hangi toplumsal devlet anlayışına sığar? Engellilerin hayatını kolaylaştırması gereken düzenlemeler, neden onları daha da zora sürüklüyor?
Sosyal devletin varlık nedeni, güçlüleri değil, korunmaya en çok muhtaçlık duyanları kollamaktır. Bugün gelinen noktada, engelli vatandaşlarımız toplumsal güvenlik sistemi içinde adeta bir “yük” üzere görülmekte ve hakları törpülenmektedir. Halbuki engellilerin emekliliğini kolaylaştırmak, yalnızca onların hayatına dokunmak değil, birebir vakitte toplumun vicdanına da hitap etmektir. Zira bir ülkenin gerçek ölçüsü, en zayıf halkasını ne kadar güçlü tuttuğu ile anlaşılır.
Elbette ki bu tabloya karşı yapılması gerekenler vardır. Öncelikle engellilik oranı değerlendirmeleri yine gözden geçirilmelidir. Çoklu hastalıkların birleşik olarak kıymetlendirilmesi, yani kişinin bütün sıhhat durumunun toplam tesirinin dikkate alınması koşuldur. Rapor süreçleri daha şeffaf, denetlenebilir ve hakkaniyetli hale getirilmelidir. Engelli bireylerin müracaatları bürokratik manilere değil, insani ölçülere nazaran değerlendirilmeli; sıhhat heyetlerinin kararlarına bağımsız kontrol sistemleri eklenmelidir.
Bugün engelli emekliliğinde yapılan değişiklik, sadece teknik bir düzenleme üzere gösterilmeye çalışılsa da, aslında toplumsal adaletin özüne dokunan bir sıkıntıdır. Zira engelli vatandaşlarımız sadece ekonomik açıdan değil, toplumsal ve ruhsal açıdan da bu değişiklikten etkilenmektedir. Emeklilik yolunun zorlaşması, onların toplumsal hayata iştirakini, bağımsız hayatını ve geleceğe dair itimadını direkt zedelemektedir.
Sonuçta karşımızda kolay bir yasal değişiklik değil, derin bir toplumsal sıkıntı vardır. Engellilerin hakkını daraltan her düzenleme, aslında hepimizin geleceğine dair inancı de sarsmaktadır. Bugün engellilerin sesine kulak vermek, sırf bir bölümün değil, tüm toplumun vazifesidir. Zira adalet, bir kümenin hakkını savunmakla değil, herkesin hakkını korumakla mümkündür.
