Yıl 1474. Fransa’nın Normandiya bölgesinde bir eşek hakim karşısında. Suçlamalar ağır. Ahlâksızlığa iştirak.
Bir köylü, bu günahsız hayvanla uygunsuz bağ yaşamış. Köylü yakalanmış, eşek de tutuklanmış. O devirde yalnızca beşerler değil, hayvanlar da yargılanabiliyor. Neyse ki eşeğin köydeki prestiji yüksek. Kiliseye sadık, merasimlere katılmış, âlâ huylu. Avukatı savunmasını yapıyor, şahitler konuşuyor.
Sonuç: Köylü hatalı bulunup idam ediliyor, eşek ise “masumiyet” unvanıyla hür kalıyor.
İlk başta gülünç üzere duran bu kıssa, aslında Orta Çağ Avrupa’sının adalet anlayışını yansıtıyor. Hayvanlar Tanrı’nın nizamını bozarsa cezalandırılmalıydı. Domuzlar çocuk öldürüp darağacına gönderildi, horozlar yumurtladığı için “şeytanla iş birliği” yaptı diye yakıldı. Evet, yanlış okumadınız, yumurtlayan horozlar!
İsviçre’de 16. yüzyılda bir eşek, suçlularla birlikte çalıntı malları taşıdığı için hâkim karşısına çıktı. “Suça iştirak” suçlamasıyla… Ancak hayvanın kabahati bilmeden yaptığına kanaat getirildi, beraat etti.
İspanya Engizisyonu devrindeyse kimi eşekler, “cadı bayanlarla cinsel alaka yaşadığı” gerekçesiyle yakılarak öldürüldü. Bu mahkemeler adaleti değil, şeytanla çabayı hedefliyordu. Lakin kurban birden fazla vakit zavallı bir hayvan oluyordu.
Tüm bu absürt öyküler yüzlerce yıl evvel kaldı sanıyorsanız, yanılıyorsunuz.
Yıl 2025. Muğla Valiliği’nin yazılı talimatıyla Datça’daki yaban eşekleri “trafik güvenliği” gerekçesiyle toplatılıyor. Kimileri bayıltılıyor, biri gebe.
Sessiz bir dorukta, gölgeye sığınmış, başını güneşe vermiş bir eşek için bu ülkede eşek olmak bile artık cürüm.
Oysa bu hayvanlar Datça’nın tabiatla kurduğu kadim bağın canlı simgeleriydi.
Tabeladan evvel karşılarlardı sizi.
Bir çocuk “eşek gördüm” deyince anlardınız, Tabiata geldik.
Ama tabiata alışık olmayanlar için bu bir tehdit.
Tıpkı 16. yüzyıl rahiplerinin yumurtlayan horozdan korkması gibi…
Bugün eşeklere hata isnat eden bir sistem, yarın özgürce dolanan bir martıyı, yolda koşan bir kirpiyi de şikâyet edebilir. Zira sorun güvenlik değil.
Mesele, denetim altına alınmamış olanı sistem dışına atmak.
Orta Çağ’da eşeklerin bile savunma hakkı vardı.
Bugünse tabiata sesini çıkaracak bir avukat bile yok.
