“Saint-Domingue”
Adadaki isyanı bastırmak gayesiyle Fransız İmparatoru Napolyon Bonapart, 1801 yılında bölgeye askeri birlikler gönderdi. Fakat Fransız birliklerini mağlubiyete uğratan Saint-Domingue halkı, 1 Ocak 1804’te adanın bağımsızlığını ilan ederek, ismini “Haiti” olarak değiştirdi.
Fransa Hükümdarı 10. Charles, 17 Nisan 1825’te yayımladığı kararnamede, Haiti’nin bağımsızlığını tanımak için yeni kurulan devlete 150 milyon franklık “tazminat” ödemesi kuralını koştu.
“Tazminat”ın bir kısmı, eski köle sahipleri ile onların soyundan gelenlere ödendi. Daha sonra 90 milyon franka indirilen “tazminat” nedeniyle Haiti, 20. yüzyılın başlarına kadar ödeme yapmak zorunda kaldı.
Haiti, 1888’e kadar Fransa’ya ana tazminat borcunu tamamlarken, bunu finanse etmek için aldığı kredileri fakat 1952 yılında ödeyebildi.
New York Times’ın 2022’de yayımladığı haberde, Haiti’nin Fransa’ya 63 yılda yaptığı ödemelerin yaklaşık 560 milyon dolar bedelinde olduğu söz edildi.
Haberde, hem Fransa’ya hem de bankalara “çifte tazminat” ödeyen Haiti’nin, bunun sonucunda yaklaşık 21 ile 115 milyar dolar ortasında ekonomik kayba uğradığı belirtildi.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 17 Nisan 2025’te, eski sömürgesi Haiti’ye dayattığı “bağımsızlık tazminatı”nın tesirlerinin araştırılması için ortak tarih komitesi kurulduğunu duyurdu.
– BAĞIMSIZLIK İÇİN ÖDENEN “TAZMİNAT”
Ekonomist Deshommes, kelam konusu “tazminatın” Haiti’nin iktisadı üzerindeki tesirlerini kıymetlendirdi.
Deshommes, geçen yıl kurdukları Haiti Ulusal İade ve Tazminat Komitesi ile eski sömürgeci ülkelerin, sömürgeleri altındaki halklara verdikleri zararın telafisi için çalışmalar yürüttüklerini söyledi.
Haitililerin gambot diplomasisi nedeniyle 19. ve 20. yüzyıllarda Fransa, ABD ve İngiltere üzere eski sömürgecilere ödedikleri “haraçların” iadesi probleminin gündemlerinde olduğunu kaydeden Deshommes, “Bu haraçlar ortasında bağımsızlık haracına öncelik tanıyoruz. Bağımsızlığının tanınması için para ödemek zorunda kalan tek ülkeyiz. Bu haracı, silah zoruyla ödemek zorunda kaldık.” tabirlerini kullandı.
Deshommes, 1825’te Haiti’nin, Port-au-Prince Limanı’na yöneltilmiş 14 Fransız gemisindeki 500 topun baskısı altında “haracı” ödemek zorunda bırakıldığını belirterek, “10. Charles’ın 17 Nisan 1825 tarihli kararnamesi temelinde devrin Haitili yöneticileri, bağımsızlığın tanınması için bu yüksek meblağı kabul etmek zorunda kaldı.” dedi.
Fransa’ya ödedikleri meblağı tanımlamak için “borç” yerine “haraç” sözünü kullandıklarını anlatan Deshommes, “Birinden para ödünç alıp aşikâr bir mühlet içinde ödeyeceğinize kelam verdiğinizde buna ‘borç’ denir. Birtakım eser yahut hizmetleri krediyle aldığınızda da tıpkı biçimde ‘borç’ olur. Lakin Haiti hadisesinde durum farklı.” tabirlerini kullandı.
Fransa’nın Haiti’den o periyot 150 milyon frank “tazminat” talep ettiğini, istenen paranın o devirde ülke bütçesinin 10 katına denk geldiğini vurgulayan Deshommes, “Burada milletlerarası hukukta cezası olan ekonomik bir cürüm kelam konusu.” dedi.
Deshommes, 1838 tarihli bir mutabakatla meblağın 90 milyon franka indirildiğini kaydederek, “1838 mutabakatında diğer tuzaklar vardı, bunlar öncelikle faiz oranlarıyla ilgili, Haiti’nin Fransa’ya vermek zorunda bırakıldığı fahiş ticari avantajlar… Zira 1838 muahedesi da tıpkı birinci seferki üzere Fransız silah gemilerinin tehdidi altında yaptırıldı.” formunda konuştu.
– “ÜLKEYE ÇOK ZİYAN VEREN BİR HARAÇ OLDU”
Haiti’nin “tazminatı” ödeyebilmek için Fransız bankalarından yüzde 6 ile 10 ortasında değişen faiz oranlarıyla kredi aldığını lisana getiren Deshommes, öte yandan, adaya ithal edilen Fransız eserleri için gümrük vergilerinin sadece yarısının ödendiğini kaydetti.
Deshommes, bağımsızlık bedelinin bir asırdan fazla müddette ödendiğini anlatarak, “Bu, ülkeye büyük ziyan veren bir haraç oldu.” dedi.
Bu süreçte Haiti bütçesinin ortalama yüzde 40’ının “tazminat” ödemelerine ayrıldığını belirten Deshommes, bu oranın ekseriyetle yüzde 60 ile 80 ortasında değiştiğine dikkati çekti.
Deshommes, “Bu, devleti çalıştırmak için fazla para kalmadığı manasına geliyor.” diyerek, bunun ülkeyi mali açıdan önemli darboğaza soktuğuna dikkati çekti.
Fransa’ya sağlanan ticari avantajların, Haiti’de üretimi olumsuz etkilediğini belirten Deshommes, “Bu, Haiti’nin Fransa’ya karşı güçlü bir halde bağımlı hale gelmesine yol açtı ve Haiti iktisadını, ihracata dönük bir iktisada yönlendirdi.” biçiminde konuştu.
– “BU PARANIN İADE EDİLMESİNİ İSTİYORUZ”
New York Times gazetesinin 2022’de yaptığı hesaplamaya nazaran, Fransa’ya yapılan ödeme nedeniyle Haiti’nin uğradığı ekonomik kaybın 21 ile 115 milyar dolar ortasında olduğunu lisana getiren Deshommes, şöyle devam etti:
“Ülkemizin kalkınmasına hizmet etmesi için bu paranın (tazminatın) iade edilmesini istiyoruz. Bilhassa şu anda ülkenin neredeyse yıkıldığı, önemli bir güvensizliğin olduğu, okulların ve hastanelerin yanmakta olduğu bir durumun içindeyiz. Ülkemizi tekrar inşa etmek için, ülkemizi kalkındırmak için bu paraya muhtaçlığımız var.”
Deshommes, bu parayla ülkelerinin ekonomik bağımsızlığını yine kazanmayı hedeflediklerini vurgulayarak, Macron’un ortak tarih komitesi kurulacağı açıklamasını “doğru istikamette atılmış küçük bir adım” olarak kıymetlendirdi.
