Afrika ritimleriyle blues, gospel üzere çeşitlerden beslenen caz, 20. yüzyılın başında sistematik ırkçılığa maruz kalan siyahilerin hüznünü, memnunluğunu özgürlük taleplerini yansıtan güçlü bir müzik tipi olarak biliniyor.
– Senegal’de caz müzik kümesi Jamm’ın kurucusu ve gitaristi Moustapha Diop:
-“Senegal’de caz hala “marjinal” bir tıp olarak kabul ediliyor. Halbuki cazın ardında bizi direkt ilgilendiren kıymetli bir misyon var”
Her yıl 30 Nisan’da dünya genelinde kutlanan “Uluslararası Caz Günü”, cazın yalnızca bir müzik çeşidi değil, birebir vakitte bir direniş aracı olduğunu hatırlatıyor.
ABD’de 20. yüzyılın başında Afro-Amerikan toplumu tarafından icra edilen caz, bir müzik çeşidinin ötesinde ırkçılığa ve adaletsizliğe direniş biçimi olarak da öne çıktı.
Afrika ritimleriyle blues, gospel üzere tiplerden beslenen caz, sistematik ırkçılığa maruz kalan siyahilerin hüznünü, memnunluğunu, özgürlük taleplerini yansıtan güçlü bir araç haline geldi.
Cazın birinci periyotlarının, ABD’de siyahilere karşı yürürlüğe giren Jim Crow Maddeleri’nin uygulandığı vakte rastlaması, caz müzisyenlerinin önünde birçok mahzur oluşturdu.
Yasalar gereği birçok siyahi müzisyen sahne aldıkları salonlara seyirci olarak dahi giremiyor, müzik söyledikleri otellerde kalamıyor, sırf siyahilere ayrılan otellerde konaklayabiliyordu.
Ünlü caz sanatkarı Louis Armstrong’un, 1931’de sahne aldığı bir otelde beyaz müşterilerle birebir asansöre binmesine müsaade verilmemesi üzerine konser sonrası otelden ayrıldığı ve o kentte bir daha sahne almadığı biliniyor.
Louis Armstrong, Billie Holiday, Nina Simone ve John Coltrane üzere isimler, yapıtlarıyla hem periyodun sert ırkçı siyasetlerine karşı durdu hem de Afro-Amerikan kimliğinin kültürel gücünü tüm dünyaya tanıttı.
“Strange Fruit”, “Mississippi Goddam” ve “Alabama” üzere eserler, cazın sırf bir müzik tipi değil, birebir vakitte bir eşitlik daveti olduğunu da gösterdi.
– APARTHEİD REJİMİNE KARŞI POLİTİK DİRENİŞ
Sadece ABD ile sonlu kalmayan bu müzikal direniş, Afrika kıtasında da tesirini gösterdi. Güney Afrika’da Abdullah Ibrahim ve Hugh Masekela, apartheid rejiminin baskılarına karşı cazı kullanarak halkın sesi olmayı başardı.
Ibrahim’in “Mannenberg” isimli yapıtı, apartheid aykırısı şovlarda marş olarak kullanıldı ve halk ortasında “özgürlüğün sesi” olarak tanındı.
Masekela’nın 1976’da Soweto Ayaklanması’nda hayatını kaybeden öğrencilere atıfta bulunarak apartheid rejimini açıkça eleştirdiği “Soweto Blues” kesimi da o periyot ülkede büyük ses getirdi.
Senegal, Mali ve Gine üzere Batı Afrika ülkelerinde ise caz, klasik müzikle harmanlanarak yeni bir kimlik kazandı.
Malili Salif Keita ve Senegalli Cheikh Lo üzere isimler, müziklerinde ayrımcılık, dışlanma ve eşitlik temalarına yer vererek toplumun toplumsal problemlerine dikkati çekti.
– SENEGAL’DE CAZDAN İLHAM ALAN BİR CUMHURBAŞKANI: SENGHOR
Senegal’de caz müziğin kendine yer bulabilmesinde ülkenin 1960’da misyona başlayan birinci Cumhurbaşkanı Leopold Sedar Senghor değerli bir rol oynadı.
Caz, Paris’te 1930’larda sömürgecilik ve ırkçılığa karşı ortaya çıkan, Senghor’un da yer aldığı siyahi (negritude) harekete ilham vermekle kalmadı, birebir vakitte şair olan Senghor’un birçok yapıtına de esin kaynağı oldu.
Senghor, 1966’da Afrika’nın bağımsızlığı ve ABD’deki sivil haklar çabasından hareketle birinci Dünya Siyahi Sanatlar Şenliği’ni Dakar’da düzenledi.
Senghor’un dünyanın dört yanından siyahi sanatkarları “ana vatanlarıyla” buluşturmak gayesiyle düzenlediği şenliğe ABD’li efsanevi caz müzisyeni Duke Ellington’ı davet etmesi ise büyük yankı uyandırdı.
