Kamu ve özel dala iş müracaatlarında savcılıklardan alınan ‘sabıkasızlık kaydı-iyi hal belgesi’ vazgeçilmezliğini korurken, artık şirketlerin İnsan Kaynakları (İK) üniteleri açısından öncelikli kriterlerden birisi de toplumsal medya paylaşımlarında lisana getirilen görüşler, retweet edilen paylaşımlar olmaya başladı. Dünyada süratle yaygınlaşan bu yeni kriter giderek pek çok ülkede kalıcı sicil ve geçmiş tahlili haline gelirken, başta ABD, Kanada, İngiltere, Avustralya vb. göçmen kabul edilen pek çok ülke açısından da yasal mecburilik haline getirildi. Kimi ülkelerin vize siyasetleri da toplumsal medya paylaşımlarının belgelenmesine, dijital sicil geçmişine nazaran şekillenmeye başladı.
Yeni medya, toplumsal medya, yapay zeka, toplumsal medya fenomenleri vb. alanlarında uzman olan Dr. İlke Atik Taşkıran, bireylerin farkında olmaksızın yazılan ‘sessiz sicillerinin’ birebir vakitte ‘dijital ayak izi’ niteliğinde olduğunu belirterek; “Artık geçmişinizi anlatan dokümanlar, diploma fotokopileri yahut referans mektupları ile sonlu değil; toplumsal medya profilleriniz de kim olduğunuzu belirleyen bir cins dijital nüfus cüzdanı hâline geldi. Devletler, üniversiteler, emlakçılar ve hatta yeni tanıştığınız beşerler bile toplumsal medya geçmişiniz üzerinden bir karakter okuması yapabiliyor. Dijital izler artık sırf bir irtibat geçmişi değil; bir potansiyel, bir sicil ve vakitle oluşmuş bir irtibat hafızası olarak değerlendiriliyor” dedi.
Özellikle Z jenerasyonu yeni kuşak gençlerin ağır ve yaygın biçimde kullandığı X, facebook, Instagram, Bluesky, Telegram vb. platformların yakın müşahede ve izlem altında olduğunu, devletlerin, pek çok kamu ya da özel kurumun buralardaki paylaşımlardan siyasi görüş, kişilik, ilgi alanı, maksat, karakter ve gaye tahlilleri yaptığı belirtiliyor. Büyük özel kesim şirketleri, çok uluslu ya da milletlerarası şirketler açısından bu tıp izleme ve derlemeler eleman alımlarında rutine dönüştü.
İK ÜNİTELERİNİN CV’LERDEKİ ÖNCELİĞİ TOPLUMSAL MEDYA GEÇMİŞİ VE ARAMA MOTORLARINDA İSİM ARATMAK
Dr. İlke Atik Taşkıran bu mevzuda yeni gelişmeleri ve araştırma sonuçlarını ele aldığı makalede ‘dijital sicil’ kriterinin günümüzde bireylerin meslek planlamalarının önünde açılan ya da kapanan bir kapıya dönüştüğünü vurgulayarak şu değerlendirmelere yer verdi:
“Bugün bir iş müracaatında sunduğunuz özgeçmiş kadar, arama motorlarına isminiz yazıldığında çıkan sonuçlar da kıymetlendirme sürecine dahil ediliyor. Eğitim kurumları, insan kaynakları uzmanları, yurtdışı müracaat komiteleri, hepsi giderek daha fazla toplumsal medya geçmişinizi bir referans evrakı üzere okuyor. Mezuniyet dokümanları ve mülakat performansı kadar, geçmiş bir tweet yahut eski bir paylaşım da mesleğinizin önünde açılan ya da kapanan bir kapıya dönüşebiliyor. ABD merkezli CareerBuilder’ın araştırmasına nazaran, patronların yüzde 70’i adayların toplumsal medya profillerini inceliyor; yüzde 54’ü bu hesaplar nedeniyle bir adayı işe almadığını söylüyor. 2024 dataları, bu oranın daha da arttığını gösteriyor: Patronların yüzde 73’ü toplumsal medya taramasını işe alım sürecinin standart bir modülü olarak görüyor ve yüzde 67’si bu sayede adayın beyan ettiği nitelikleri doğruladığını belirtiyor. Öte yandan Harvard Business Review’de yayımlanan bir çalışma, patronların yüzde 55’inin çalışanları toplumsal medya aktiflikleri nedeniyle işten çıkardığını aktarıyor.”
PAYLAŞIMLAR VİZE İÇİN DİJİTAL PASAPORTA DÖNÜŞTÜ
ABD Başkanı Donald Trump’ın çok sayıda ülke vatandaşına getirdiği ABD’ye giriş yasağı yanında, yayınlanan son başkanlık kararnamesiyle, göçmenlik ve vize müracaatlarında da geçmiş toplumsal medya taraması mecburî hale getirildi. Türk vatandaşlarının AB ülkelerine seyahat, eğitim, iş gezisi, fuar ziyareti, ticari muahede vb. nedenlerle yaptığı Schengen vize müracaatlarında son yıllarda artan ret oranlarında da toplumsal medya paylaşımlarının resmen ilan edilmemiş bir kritere dönüşmüş durumda.
Dr. İlke Atik Taşkıran Kısa Dalga’da yayınladığı makalede toplumsal medya paylaşımlarının iş müracaatlarında yeterli hal kağıdına alternatif dijital sicile dönüşmesi yanında vize müracaatlarında da ‘dijital pasaport’ pozisyonuna geldiğine dikkati çekti. Dr. Taşkıran, şunları kaydetti:
“Sadece okula ya da işe başvurmak değil; bir ülkeye adım atabilmek için bile dijital izlerinizin onayından geçmeniz gerekiyor. Bir vakitler pasaportunuzdaki damga kim olduğunuzu belgeliyorken, günümüzde pek çok ülke, kim olduğunuzu öğrenmeden evvel sizi dijital ortamlarda ‘kim üzere davrandığınızla’ kıymetlendiriyor. 2019’da ABD, vize müracaatlarında toplumsal medya hesaplarını mecburî kıldığında bu durum süreksiz bir güvenlik uygulaması sanılmıştı. Meğer artık Kanada’dan İngiltere’ye kadar birçok ülke, dijital geçmişi bir göç kriterine dönüştürmüş durumda. Toplumsal medya, hudut kapılarında taranan dijital bir sicil misyonu görüyor. Bu demek oluyor ki, ülke gündeminden düşmeyen vize retlerinin bir nedeni de basitçe bir siyasi içerik paylaşımınız, yıllar evvel espriyle retweetlediğiniz bir karikatür ya da toplumsal medya platformlarında fazla görünür, fazla tartışmalı yahut fazla gizemli olmanız olabiliyor. Bu tablo, dijital izlerin sadece bir ‘izlenim’ değil; giderek bir karar verme aracı hâline geldiğini açıkça ortaya koyuyor. Üstelik dijital izlerin eğitim, meslek, göç ya da toplumsal prestije tesiri sadece muhakkak ülkelerle hudutlu değil; global ölçekte çeşitlenen ve giderek yaygınlaşan bir kontrol düzeneği formunda işliyor.”
Ya kimliğini gizleyip algoritmalara beğenilen görün ya da kendin ol, sonuçlarına katlan
Dr. Taşkıran toplumsal medya izlerini ve dijital sicil kriterini aşmanın mümkün olduğunu lakin bunun için kişinin gerçek otantik kimliğini gizleyip, öbür birisi üzere davranması gerektiğini vurgularken bunun formülünün ‘algoritmaların güzeline gidecek içerikler üretmekten geçtiğini’ tabir etti.
Bunun sonucunun ‘kişinin kendisi olmaktan vazgeçmesi’ olacağına dikkati çeken Dr. İlke Atik Taşkıran,
“Otantik kimliğinizi gizleyerek hedeflediğiniz işe ya da almak istediğiniz vizeye ulaşabilirsiniz. Algoritmaların güzeline gidecek içerikler üretip, izleyenin görmek isteyeceği bir dijital persona yaratabilirsiniz. Tabi ki bunun için devamlılık temel ve yıllarca süren bir stratejik inşa gerekiyor. Zira dijital izler siz profillerinizden silseniz de silinmiyor. Sistemi eksiksiz kandırmaktan bahsediyoruz. Bu kandırma uzun vadeli bir performans gerektiriyor. Sistemin güzeline gidecek bir versiyonunuzu öne çıkarmanız gerekiyor. Olmadığınız biri üzere görünerek sistemden onay almak mümkün hale geliyor. Lakin tam da bu noktada asıl sorular büyüyor. Kendinizden vazgeçerek kurduğunuz bir görünürlükte, kendinize ne kadar yer kalır? Her gün kendinizi sakladığınız bir iş yerinde ya da dijital kimlikte, uzun vadede ne kadar var olabilirsiniz? Kim olduğunuzdan çok nasıl göründüğünüzün değerlendirildiği ve bu görünürlüğün ölçüsünün de sizin değil, diğerlerinin gözünden belirlendiği bir sistemde seçim size kalıyor” tabirlerini kullandı.
