Barınma krizinin en ağır yaşandığı İstanbul’da 11’i devlet olmak üzere 58 üniversite bulunmaktadır. İstanbul Planlama Ajansı (İPA) da krizi üniversite öğrencileri gözünden inceledi.
Rapora nazaran İstanbul’da okuyan üniversite öğrencilerinin sayıları son on yıllık dönemde incelendiğinde, 2014- 2015 öğretim yılında yaklaşık 450.000 olan öğrenci sayısının 2023 – 2024 eğitim öğretim yılında 800.000 olduğu belirtildi. Öğrenci sayısındaki bu artış, daha çok vakıf üniversitelerinde okuyan öğrencilerde gerçekleştiği de rapora eklendi.
Öğrencilerin İstanbul’da hayatlarını kurmalarında kıymetli bir destek da aldıkları burslar olurken yıllar içerisinde bursların da döviz karşısında eridiği grafiklerde gösterildi.
Raporda, “2013 yılında 280 TL olan ve ön lisans ve lisans öğrencilerine verilen burs ve kredi ölçüsü, yıllık bazda bakıldığında 147,2 dolara denk gelmekte iken; 2024 yılına gelindiğinde 2000 TL olan bu ölçü, dolar bazında 61,92 dolara gerilemiştir. Birebir değişikliklerin yüksek lisans ve doktora burs ve kredileri için de geçerli olduğu görülmektedir. Her ne kadar son üç yıllık süreçte dolar bazında bir güzelleşme olsa da bu ölçü on yıl öncesi ile karşılaştırıldığında kıymetli bir gerileme yaşandığı ortaya çıkmaktadır. Yükseköğretim burs ve kredilerini minimum fiyatla karşılaştırmak da farklı eğitim düzeyindeki (önlisans – lisans, yüksek lisans, doktora) üniversite öğrencilerinin ömür şartlarının yıllar içinde ne kadar olumsuz tarafta ilerlediği hakkında fikir vermektedir” halinde belirtildi.
Devlet yurtlarının yetersiz oluşunun da barınma krizini tetikleyen sebeplerden biri olduğunu belirten İPA raporunda şunlar söz edildi:
“Her ne kadar yurt sayısında artış olsa da üniversite öğrencilerinin barınma muhtaçlığının KYK tarafından gereğince karşılanamıyor oluşu, temel bir hak olan barınmanın özel kesim tarafından karşılanmasına alan açmakta ve bir temel hakkın kâr hedefi olarak görülmesine sebep olmaktadır…İstanbul’daki toplam üniversite yurdu kapasitesinin %11,08’i bu imtiyazlı vakıflara ilişkin yurtlara aittir. Bu oran cinsiyet bazlı incelendiğinde erkeklerde %14,20’ye çıkmakta; bayanlarda ise %8,50’ye düşmektedir.”
Raporda yer alan bilgiler temel alındığında devletin ve Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın bütçelerine oranla yurt imaline ayrılan bütçeler düşüş göstermiştir.
“2021 yılında yaklaşık 3,8 milyar TL yurt üretimi ve kiralanması için harcanırken, 2023 yılında bu ölçü yaklaşık 11,2 milyar TL’ye yükselmiştir. Lakin bu yükseliş hem Gençlik ve Spor Bakanlığının hem de devletin bütçesinde oransal olarak görülmemektedir. 2021 yılında Gençlik ve Spor Bakanlığının bütçesinin %14,67’si yurt üretimi ve kiralanmasına ayrılmışken bu oran 2022 yılında %11,06’ya düşmüş, akabinde 2023 yılında %12,10’a yükselmiştir. Devlet bütçesine bakıldığında ise 2021 yılında oransal olarak %0,38 olan yurt üretim ve kiralanması harcaması 2023 yılında %0,30’a düşmüştür. Bu dataların ışığında devletin yurt üretimi için ayırdığı bütçenin son üç yıl zarfında dahi bir düşüş yaşadığı görülebilmektedir. Hem burs ve kredi takviyesi hem de yurt imal ve kiralanması için harcanan ölçüler devletin yaptığı öteki kimi harcamalarla karşılaştırıldığında, üniversite öğrencilerinin temel muhtaçlıklarının gereğince dikkate alındığını söylemek güçtür.“
Raporda KYK yurtlarının kapasite olarak daralması nedeniyle öğrencilerin özel yurtlara yönlendirildiği belirtildi. Raporda üniversite yerleşkelerine uzak yurtların öğrencilere masraf çıkardığı şu şözlerle tabir edildi:
“İstanbul genelinde yer alan KYK yurtlarının toplam kapasitesi, lisans ve önlisans öğrencileri olmak üzere İstanbul dışından gelen öğrenci sayısının yaklaşık olarak %26’sını; yalnızca lisans öğrencileri dikkate alındığında ise bile yaklaşık olarak %31’ini karşılayabilmektedir. Öte yandan bu durum öğrencinin eğitim görmekte olduğu kurumdan epeyce uzak bir arada bir KYK yurdunda kalması ve bunun da öğrenciye gerek zamansal gerekse de ekonomik manada ek maliyetler çıkarması manasına gelmektedir.“
Raporda öğrencilerin konuta çıkmayı göze aldıkları durumda yaşanacak mümkün senaryolarda incelendi.
“Kira fiyatlarının en yüksek olduğu bölgeler sırasıyla Maslak, Levent, Göztepe, Sarıyer-Zekeriyaköy ve Beşiktaş-Çarşı olarak öne çıkarken kiraların en düşük olduğu bölgeler sondan başa Avcılar, Büyükçekmece, Silivri, Halkalı ve Cerrahpaşa olarak belirlenmiştir. Üniversitelerin yakın etraflarında genel ortalamanın 263 TL olduğu belirlenmiştir.46 Buna nazaran yaklaşık 100 m2’lik bir mesken kiralamak isteyen üç öğrencinin 26.000 TL’ye mesken tutması durumunda, her bir öğrencinin yaklaşık olarak 8.600TL’ye yakın bir fiyatı mesken kirasına ödemesi gerekmektedir. Öte yandan, ağır bir eğitim sürecine sahip olan öğrenciler eğitim gördükleri mühlet boyunca gerek ekonomik gerekse de zamansal sebeplerle (yolda vakit kaybetmemek, ulaşıma harcanan masrafları azaltmak vb.) tahsil aldıkları kurumlara yakın etraflarda mesken tutmak isteyebilmektedir. Bu durumda, öğrenci sayısının fazla ve kiraların yüksek olduğu Maslak bölgesinde konut tutmak isteyen üç öğrenci için 100 m2’lik bir konut tutmanın bedeli ise ortalama 41.347 TL olup, bu da yalnızca kira için meskeni tutan her bir öğrencinin her ay ortalama 13.782 TL ayırması gerektiği manasına gelmektedir. Öte yandan İPA tarafından hazırlanan Öğrenci Ömür Maliyeti47 çalışmasında da belirtildiği üzere, 2024 yılı için barınma ve ulaşım dışındaki öteki masrafların de ortalama 9.432 TL tuttuğu göz önünde bulundurularak, Maslak bölgesindeki üniversitelerden birinde okuyan bir öğrencinin eğitim kurumuna yakın aralıkta bir mesken tutması için aylık ortalama 23.214 TL’yi gözden çıkarması gerekmektedir.“
İstanbul Planlama Ajansı yurt yetersizliği, yurtların özelleştirilmesi ve var olan KYK yurtlarının yerleşke yerleşkelerine nazaran konumlanmaması üzere durumların yarattığı barınma krizine ait sonuç metni de yayınladı. “Barınma sorunu geleceğimizin teminatı olan gençleri istedikleri üniversitede ve kısımda okuyamaz hale getirmektedir” denilen raporun sonuç kısmında barınma sıkıntısının getirdiği ekonomik yük ile öğrenciler maddi problem çekmekte ve birçok öğrencinin eğitim hayatına iştiraki zorlaştırdığı da belirtildi.
Raporun sonuç kısmının devamında şunlar söz edildi:
“Barınma sorunu ile öğrenciler inançlı ve uygun bir hayat alanına sahip olamadıklarından derslerine odaklanamamakta ve akademik manada olumsuzluk yaşamaktadır. Artan korku düzeyinin öğrencinin hayatına olumsuz yansımaları olmaktadır. Tekrar barınma sorunu toplumsal dışlanmaya neden olarak toplumsal aidiyeti de zedelemektedir. Barınmanın muhtaçlığa uygun bir biçimde sağlanamaması şahıslarda sıhhat sorununa neden olmaktadır. Kalabalık ve hijyenden uzak barınma şartları birçok hastalığı da beraberinde getirmektedir. Barınma sorunu ile eğitimde eşitsizlik artmakta ve toplumsal adaletsizlik yaşanmaktadır. Herkesin eşit koşullarda barınma hakkına sahip olması toplumda toplumsal adaletin tesis edilmesi için ehemmiyet arz etmektedir. Sonuç olarak barınma sıkıntısının çözülmesi hem bireylerin hem de toplumun genel refahı açısından kritik bir değere sahip olmakla birlikte barınma probleminin tahlili eğitimden sıhhate kadar birçok alanda olumlu tesir yaratacağından, toplumun sürdürülebilir gelişimi için ziyadesiyle kıymet arz etmektedir. Bu nedenle bu hususta devletin faal rol alması, kalıcı ve efektif siyasetler geliştirmesi epey kıymetli olmaktadır.”
