Kıymetli okuyucularım, sizlerde soru ve görüşlerinizi [email protected] mail adresime iletebilirsiniz.
Türkiye, yaklaşık 7-8 aydan beridir sessiz lakin ağır bir emek uğraşına sahne oluyor. Yüz binlerce kamu çalışanını ilgilendiren Toplu İş Kontratı süreci, aylarca süren masa başı görüşmelere, belgisiz tekliflere ve nihayetinde grev kararlarına evrildi. Lakin beklenen müzakere tahlilleri yerine, birinci karşılık bir Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle geldi: Maden çalışanlarının grev hakkı, “milli güvenlik” gerekçesiyle 60 gün müddetle ertelendi.
Bu yalnızca bir karar mıydı? Yoksa öbür kamu personellerine verilen açık bir bildiri mı?
Toplu İş Kontratı görüşmeleri, Şubat ayında TÜRK-İŞ ve HAK-İŞ’in, Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’na sunduğu ortak protokolle başladı. Bu protokol, yaklaşık 600 bin kamu personelini kapsıyordu. Sendikalar, günlük brüt fiyatın 1800 liraya çıkarılmasını, 2025’in birinci 6 ayı için %50 artırım, ikinci 6 ay için %25 artırım ve refah hissesi talep ettiler. Ayrıyeten toplumsal yardımların güncellenmesi, fazla mesai fiyatlarının artırılması, taşeron uygulamalarına son verilmesi üzere onlarca başlık masadaydı. Lakin patron tarafı olan TÜHİS’in Haziran ayındaki teklifi emekçileri hayal kırıklığına uğrattı. Yüzde 16’lık birinci altı ay artırımı ve sonraki devirler için önerilen %8–%5 oranları, beklentilerin çok altındaydı. Görüşmeler uzadıkça sendikalar daha da netleşti: Bu taleplerin karşılık bulmaması durumunda grev kaçınılmazdı. Hükûmet tarafı ise süreci sürüncemede bırakmayı tercih etti.
Temmuz ayında yapılan son görüşmelerde de somut bir ilerleme sağlanamayınca kamu emekçileri sendikalar öncülüğünde grev kararı aldı. Bu karar anayasal bir haktı. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Mukavelesi Kanunu’na nazaran grev, uyuşmazlık durumunda başvurulabilecek legal bir araçtır. Ve kamu personelleri bu haklarını kullanmak üzere alana inmeye hazırlanırken birinci müdahale geldi.
10150 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı, 31 Temmuz’da Resmî Gazete’de yayımlandı. Karara nazaran, Türkiye Maden Emekçileri Sendikası tarafından alınan grev kararı, “milli güvenliği bozucu nitelikte” görülerek 60 gün müddetle ertelendi. Erteleme kapsamına alınan işyerleri; Ankara’daki Eti Maden Genel Müdürlüğü, Balıkesir Bigadiç, Eskişehir Kırka ve Kütahya Emet Bor İşletmeleri olarak açıklandı.
Burada dikkat çekilmesi gereken konu şudur: Grev kararı tüm kamu personelleri tarafından alınmışken, erteleme sırf maden personellerini kapsadı. Bu durum, başka işkollarında çalışan kamu emekçileri tarafından yalnızca “sektörel” bir önlem olarak değil, tıpkı vakitte “sıradaki siz olabilirsiniz” uyarısı olarak algılandı. Gözdağının birinci amacı maden çalışanları oldu. Zira yerin altındaki direnişin yerin üstündekilere yürek vermesi istenmedi.
Milli güvenlik münasebeti, yasal desteğini 6356 sayılı kanunun 63. hususundan alıyor. Lakin bu münasebetin içeriği hukuken açık halde tanımlanmış değil. Bu da yönetenlere geniş bir takdir alanı bırakıyor. Daha evvel cam, havacılık, sıhhat üzere kesimlerde de grevler benzeri halde ertelenmişti. Artık ise sıranın maden emekçilerine geldiği görülüyor. Bu, birebir vakitte grev hakkının kullanılabilirliğine yönelik bir daralmadır.
Oysa bor madenlerinde çalışan bu çalışanlar yalnızca daha yüksek fiyat istemiyor. Daha inançlı çalışma şartları, insanca yaşamayı mümkün kılacak düzenlemeler talep ediyorlar. Üstelik bu kesimlerde grevler üretim sürecinin değil, birçok vakit hayatın teminatı içindir. Maden kazalarının tarihi hafızası olan Türkiye’de bu gerçek göz arkası edilemez.
Şimdi kamu emekçileri yeni bir soruyla baş başa: Bugün maden emekçilerine getirilen bu erteleme, yarın belediye, ulaştırma, güç yahut sıhhat personellerine de yönelirse ne olacak? Bu karar sadece bir idari süreç değil, tıpkı vakitte anayasal hakların kademeli sonlandırılmasına açılan bir kapı olarak kıymetlendirilmektedir.
Grev hakkı bir tehdide değil, adaletsizliğe karşı direnişe dayanır. Grev, yalnızca sendikaların değil, anayasanın teminat altına aldığı bir özgürlüktür. Bu hakkın keyfi ya da geniş takdirle ertelenmesi, emekçinin elindeki en temel demokratik aracı devre dışı bırakır.
Sonuç olarak, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle gelen bu 60 günlük grev ertelemesi, sadece maden emekçilerinin sesi değil, tüm kamu işçilerinin ortak gayretine yönelik bir susturma atılımıdır. Bu karar, yedi ayı aşkın müddettir sürdürülen sessiz, sabırlı ancak onurlu bir bekleyişin üzerine çekilmiş siyasi bir gölgedir.
Oysa bu ülkede emeğin sesi, yerin altından yerin üstüne kadar tüm üretim çarklarını döndüren alın terinin sesidir. Madenlerde, belediyelerde, şantiyelerde, hastanelerde, limanlarda misyon başındaki kamu çalışanının hakkı, sadece sendikal bir talepten ibaret değildir; o hak, bu ülkenin iktisadının taşıyıcı kolonudur. Grev, çalışanın elindeki en son devadır. O devaya başvuran emekçi; üretimi durdurmak için değil, adaleti hatırlatmak için ses yükseltir. Bu ses kısıldığında, yalnızca üretim değil, adalet de susar.
Anayasanın tanıdığı grev hakkı, idarelerin müsamahasına bağlı bir lütuf değil, toplumsal mukavelenin temelidir. Bu temel sarsıldığında, yalnızca emekçi değil, toplumun tamamı geleceksizleşir. Zira alın terine basılan her müdahale, geleceğe duyulan itimadı de aşındırır.
Bugün sadece maden emekçilerinin grevi ertelenmiş olabilir; lakin bu karar, emeğin hak arama tabanının ne kadar daraltıldığını ve grev hakkının ne kadar kırılgan hale geldiğini göstermektedir. Bu tıp müdahaleler, personel sınıfına dönük üstü örtülü bir “geri dur” daveti niteliği taşımakta; emeğiyle geçinen milyonlara yönelik daha geniş bir caydırıcılık tesiri yaratmaktadır.
Bu bildirisi boşa çıkarmanın yolu, emeğin kutsallığını, hak arayışının meşruiyetini ve dayanışmanın gücünü yine hatırlamaktan geçer.
SORU: Mehmet Akif Bey, ben İstanbul’da apartman vazifelisi olarak 8 yıldan beridir çalışıyorum. Bina kentsel dönüşüme girecek ve yakın vakitte yıkılacak. Kıdem tazminatı hesaplamasında yalnızca maaş üzerinden mi yapılacak yoksa lojman için ek alacağım hak var mıdır? İhsan Bey/İstanbul
CEVAP: Apartman vazifelileri için kıdem tazminatı hesaplanırken yalnızca çıplak maaş dikkate alınmaz. Şayet vazifeli lojmanda yani apartman dairesinde kalıyorsa, emsal kira bedeli, ayrıyeten elektrik, su, doğalgaz üzere faturalar patron (apartman) tarafından karşılanıyorsa, bunlar da fiyata eklenerek kıdem tazminatına temel alınır. Zira bunlar “ayni menfaat”tir ve emekçinin fiilen elde ettiği gelirin modülüdür. Özetle: lojmanda oturuyorsa, faturaları apartman ödüyorsa kıdem tazminatı yalnızca maaş üzerinden değil, bu kalemlerle birlikte hesaplanmalıdır.
