“Sayılmayız parmak ile
Tükenmeyiz kırmak ile
Taşramızdan sormak ile
Kimse bilmez âhvalimiz”
MUHYÎ-İ GÜLŞENÎ (16. yüzyıl)
Cumhurbaşkanlığı Toplumsal ve Gençlik Politikaları Kurulu Üyesi ve Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı Kurucu Lideri Dr. Ali Arif Özzeybek ile gazeteci Mehmet Çek tarafından hazırlanan 20 sayfalık “Milli Birlik ve Beraberlik Çalışması/Alevi-Bektaşi Toplumunun Sıkıntılarını Çözmeye Yönelik Gerekli Adımlar, Tahlil Teklifleri ve Uygulama Planı” başlıklı rapor kamuoyuna yansıtıldı.
“Gelin tanış olalım, işi kolay kılalım” kelamlarıyla başlayan rapor, MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli, DEM Parti Eş Genel Lideri Tuncer Bakırhan ve AKP Genel Başkanvekili Efkan Ala’ya sunuldu. CHP Genel Başkanı Özgür Özel’in ise görüşme talebine olumsuz karşılık verdiği belirtildi.
Raporda en dikkat çeken Cumhurbaşkanlığı’na bağlanması önerilen “Alevi-Bektaşi İnanç Başkanlığı”nın kurulmasıdır. Bu durum, Alevi toplumunun taleplerinin tersine, devlet tarafından kurulacak bir başkanlık yapısı, inanç ve ibadet bahislerinde özerklik ve özgürlük prensibinin ihlali manasındadır. Bu, Alevi inancının kendi iç dinamikleri ve özerk yapısı yerine, devletin belirlediği kurallar çerçevesinde bir “düzenleme”yi öngörmektedir.
Raporda kelam konusu edilen hususların hangi hakların kazanılmasına yönelik olduğuyla ilgili net bir sonuca varmak için, öncelikle Alevi toplumunun taleplerini ve bu taleplerin mevcut yasal statüsüyle olan münasebetini anlamak gerekir.
Alevi toplumu tarafından lisana getirilen esas talepler ortasında, cemevlerinin ibadethane statüsünün tanınması, Alevi katliamlarıyla yüzleşilmesi, Alevi inancının Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yetki alanı dışında kıymetlendirilmesi ve mecburî din derslerinin büsbütün kaldırılması yahut 1980 öncesi olduğu üzere zarurî olmaktan çıkarılması üzere hususlar yer almaktadır.
Alevi toplumunun taleplerinin tersine, devlet tarafından kurulacak bir başkanlık yapısı, inanç ve ibadet hususlarında özerklik ve özgürlük prensibinin ihlali manasına gelir. Kurulacak olan Alevi-Bektaşi İnanç Başkanlığı’nın Cumhurbaşkanlığına bağlanması, Alevi toplumunun kendi inancını ve ibadetini özerk bir formda yaşama hakkını kısıtlama potansiyeli taşır.
Raporda, mevcut Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı’nın kaldırılarak direkt Cumhurbaşkanlığı’na bağlı, özerk bütçeli bir “Alevi-Bektaşi İnanç Başkanlığı” kurulması öneriliyor. Başkanlık, cemevleriyle ilgili düzenlemeleri yürütme yetkisine sahip olacak; lider ve üyeler Cumhurbaşkanı tarafından atanacak.
Alevi toplumunun özerklik ve inanç özgürlüğü talebi ile devletin bu problemlere kurumsal bir yapı (başkanlık) kurarak tahlil bulma yaklaşımı Aleviliğin ruhuna karşıt bir durumdur.
Raporda dikkat çekilen birtakım talepler uğrunda 40 yıldır gayret edilen temel hakların çarpıtılarak yahut yumuşatılarak söz edilmesi, Alevi toplumunun sesine kulak verilmemesinden kaynaklanmaktadır.
Örnek verecek olursak;
Zorunlu Din Dersi: Aleviler, din derslerinin zarurî olmaktan çıkarılmasını isterken, raporda bu durum “müfredata seçmeli Alevilik derslerinin eklenmesi” olarak belirtilmiştir.
Madımak Oteli: Alevi toplumu, Madımak’ın “Utanç Müzesi” olmasını talep ederken, raporda bu “İnsan Hakları Müzesi” olarak yumuşatılmıştır.
Muharrem Orucu: Metne nazaran, Alevilerin “Muharrem 10’un resmi tatil ilan edilmesi” üzere bir talebi hiç olmamıştır.
Alevi İmam Hatip Liseleri: Rapordaki “Alevilik-Dedelik eğitimi verecek liselerin açılması” teklifinin aslında “Alevi İmam Hatip” teklifidir ve bu Alevi toplumu tarafından bir ‘asimilasyon projesi’ olarak görülmektedir. (Daha evvel İstanbul Halkalı’da bu türlü bir teşebbüste bulunuldu; lakin Aleviler büyük reaksiyonla karşılayınca iptal edildi.)
Cemevlerine ibadethane statüsü: Alevi toplumu, cemevlerinin ibadethane olarak tanınmasını, din işlerinde devletin müdahalesinin sona ermesini (Diyanet üzere bir yapıya bağlı olmamayı) ve kendi inançlarını kendi iç dinamikleriyle, özgürce yaşayabilmeyi talep etmektedir.
Raporda Önerilen Tahlil: “Alevi-Bektaşi İnanç Başkanlığı’nın Cumhurbaşkanlığı’na bağlanması” önerisi, Alevi taleplerin tam aksisi bir taraftadır. Bu yeni yapılanma, Alevi toplumunun kendi kimliğini ve inancını devletin müdahalesi olmadan yaşama hakkını kısıtlama potansiyeli taşımaktadır.
Rapordaki öteki hususlar ise şöyle:
- Ayrımcılığın Önlenmesi Yasası çıkarılması
- Mülki yönetim, emniyet ve jandarma teşkilatına Alevilik-Bektaşilik eğitimi verilmesi (Eh! Tamam da bu eğitimi kim verecek? Türk İslam Sentezci, ilahiyatçı siyasal İslamcılar mı, yoksa Alevilik çalışan Alevi akademisyenler mi?)
- İlahiyat fakültelerine Alevilik-Bektaşilik dersleri konulması (Bu unsur Alevileri hiç ilgilendirmiyor.)
- Alevilik-Bektaşilik enstitü ve araştırma merkezlerinin desteklenmesi (Alevilere ilişkin olacak bu merkezlerin özerk olması şartı ile)
- Ocak bazlı kelamlı tarih çalışmaları ve Alevilik Kütüphanesi kurulması.
İnanç ve İbadet Özgürlüğü
Alevi toplumunun en temel taleplerinden biri, cemevlerinin ibadethane statüsünün yasal olarak tanınması ve devletin inanç işlerine karışmamasıdır. Alevi Bektaşi İnanç Başkanlığı’nın Cumhurbaşkanlığı’na bağlanması, bu talebin tam tersine, inancın devletin bir kurumu tarafından yönetilmesi manasına gelir ki bu, Anayasa’nın 24. hususuyla teminat altına alınan inanç, vicdan ve ibadet özgürlüğünü yok saymaktır. Aleviler, inançlarını kendi iç dinamikleriyle yaşamak isterken, bu durum devletin bir inancı yönetme eforu olduğunun açık sözüdür.
Laiklik Prensibi ve Eşitlik
Türkiye Cumhuriyeti’nin temel prensiplerinden biri olan laiklik, devletin tüm inançlara eşit aralıkta durmasını ve hiçbir inancı başkasına üstün tutmamasını ve yönlendirmemesini söz eder. Alevi Bektaşi İnanç Başkanlığı’nın kurulması ve devletin en üst makamına bağlanması, Aleviliğin devlet tarafından “resmi” bir inanç kurumu haline getirilmesidir. (Aleviler; kelamda Sünni Hanefiliği, aslında Vahabi Selefiliği temsil eden Diyanet İşleri Başkanlığı’nın da kaldırılmasını ve her inancın kendi inanç topluluğuna bırakılmasını istemektedir.)
Bu durum, laiklik unsurunun ruhuna alışılmamıştır. Ayrıyeten, öbür inanç kümelerinin emsal bir statüde olmaması, Anayasa’nın 10. hususuyla teminat altına alınan eşitlik unsuru de ihlal edilmektedir.
Özerklik ve Kendi Yazgısını Tayin Hakkı
Alevi toplumu, yüzyıllardır kendi inanç yapılarını ve ritüellerini Anadolu Alevi Ocak Sistemi aracılığıyla yaşatmaktadır. Alevi Dedeleri, Pir-Mürşid-Rehber-Talip bağlantısı içinde özgün haliyle inancın yaşatılmasını sağlamıştır. Lakin, devlet eliyle kurulacak bir başkanlık, bu özerk yapının bozulmasına ve Alevi inancının devletin belirlediği kurallar çerçevesinde tekrar tanımlanmasına yol açacaktır. Bu, Alevi toplumunun kendi inancına ait kararları özerk bir halde alma hakkını ortadan kaldırır.
Dr. Ali Arif Özzeybek ile gazeteci Mehmet Çek tarafından Alevi inancının ve kimliğinin toplumsal ve yasal seviyede tanınmasına yönelik hazırlanan raporda belirtilen taleplerin bir kısmı yıllardır Aleviler tarafından lisana getirilen taleplerdir. Fakat, Alevi Bektaşi İnanç Başkanlığı tarafından bu taleplerin karşılanmasının bilakis, Alevi toplumunun özgürlük, eşitlik ve özerklik haklarının devlet tarafından kısıtlanmasına yönelik atılacak bir adım olarak kıymetlendirilmektedir.
Rapordaki temel çelişkiler, Alevi toplumunun kendi inançlarına sahip çıkma ve özerklik talebi ile devletin bu inancı kendi belirlediği sonlar içinde tanımlama ve denetim etme teşebbüsü ortasındaki derin farklılıklardır. Bu durum, Alevi toplumunun kendi kimliğini ve inancını devletin denetimi dışında yaşama isteğine atak niteliğindedir.
