“Eğitimdeki olgusal meselelerin birçoklarının tahlili eğitsel olmaktan daha çok siyasaldır. Okullar çıkar öncelikli kuruluşların sofrasından kurtarılırsa kaynaklara erişimde adalet, bölüşümde bolluk çarçabuk sağlanabilecektir.”
“İdeolojik gündemler yerine eğitsel gereksinimlere öncelik veren çerçevelere odaklanmalıdır. Eğitim ıslahatlarını siyasi baskılardan koruyarak önermek, geliştirmek, uygulamak, denetlemek ve pahalandırmak için bağımsız kurumlar oluşturmalıdır. Ülkemizde bunun tam aksisi bir durum kelam mevzusudur.”
Boğaziçi Üniversitesi emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Baykal ile eğitim problemlerimizi konuştuk.
Güncel gelişmeler ve oluşumlar bağlamında eğitimde hangi sıkıntıları önemsiyor ve önceliyorsunuz?
Ben eğitsel sıkıntıları iki büyük kümede çerçevelerim. Birincisi “olgusal sorunlar” ikincisi de “düşünsel sorunlar”.
Olgusal meseleler eğitsel tasarım, uygulama ve kıymetlendirme sürecinin tamamındaki yapısal ve fonksiyonel meselelerdir. Evvel çıktılardan başlayalım: Gayeler kapsamında gerçekleşmeyen beklentiler… Yüksek ve yaygın başarısızlık, yerleşik ve daima yılgınlık… Dert, tansiyon ve tükenmişlik örnekleri vb.
Gerekli girdilerin vaktinde ve istenen nitelikte ve nicelikte olamaması… Öncelikle eğitim bütçesinin yetersizliği. Bunun kaçınılmaz sonucu olarak karnı aç öğrenciler, yılgın ve kırgın öğretmenler, Liyakatle değil talimatla çalışan yöneticiler…
Eğitim sisteminin bağışıklığını sarsan olumsuz girdiler: Corona Virüs, enflasyon, sistemsiz ve kontrolsüz göç, hele hele giderek artan uyuşturucu…
Ansızın beliren sistemi sarsıcı girdiler: Robotlar, Yapay Zekâ, akıllı telefon vb.
Girdi ve çıktı ortasındaki süreçte problemli oluşum ve etkileşimler: Fizikî ortamların yetersizliği, bakımsızlığı, verimsizliği…
Toplumsal dokunun uyuşmazlığı, uyumsuzluğu, dağınıklığı… Okulun kurum kimliğinin oluşamaması… Paydaşların okula ilişkin olma hislerinin oluşamaması, oluşan kimliğin kolaylıkla aşınması, zedelenmesi…
Eğitim teknolojilerinin üretim teknolojilerinin gerisinde kalması, öğrenme, öğretim ve bağlantı teknolojilerinin kaynaşması ve ayrışmasında, bütünleşme ve çeşitlenmesinde ekonomik ve pedagojik yetersizlikler…
Öğretimde bildirici tekniklerin buldurucu sistemlere direnci, öğretmenin anlatıcı ve aktarıcı fonksiyonundan paylaştırıcı ve yönlendirici fonksiyonlara dönüşememesi… Taban fiyata mahkûm öğretmenlerden teşebbüsçü liderlik beklentisi…
Ölçme ve değerlendirmede araştırmacı yaklaşımın yargılayıcı anlayışı aşamayışı… Göstermelik ve hormonlu notlarla ölçme sisteminin uydurma data üretmesi…
Sistemin her bileşeninde ve sürecin her kademesinde imkân eşitsizliği ve fırsat yetersizliğinin süreğen yıpratıcı etkileri…
Sıraladığınız bu olgusal sıkıntıların her biri tek başına ele alınması gereken kocaman konular… Bunların tahliline ait ipuçları verebilecek misiniz?
Eğitimle ilgili olgusal problemlerden kastettiğim, esasen rastgele bir yolla çözülebileceği bilinen sıkıntılardır. Bunları tahlilinin önündeki mahzur ekonomik çıkarcılık ve politik despotluktur. Yani eğitimdeki olgusal problemlerin birçoklarının tahlili eğitsel olmaktan daha çok siyasaldır. Okullar çıkar öncelikli kuruluşların sofrasından kurtarılırsa kaynaklara erişimde adalet, bölüşümde bolluk çarçabuk sağlanabilecektir.
Eşitlikçi Finansman Modelleri ile kaynakların öğrenci gereksinimlerine nazaran tahsis edilmesi sağlanarak eşitsizliklerin giderilebileceği kanıtlıdır. Geri bırakılmış bölgelerde öğretmen eğitimi ve niteliğine yapılacak yatırımlar, eğitimin çıktılarını değerli ölçüde güzelleştirebilir. Öğretmen yeterlikleri arttıkça öğrenci edimlerinin de ivmelendiğini biliyoruz.
Güncel teknolojiye ve çevrimiçi kaynaklara erişim sağlanması, eğitimdeki uçurumu kapatır. Şartları yetersiz okulları dijital araçlarla donatmayı hedefleyen programlar, öğrencilerin geçmişlerinden bağımsız olarak nitelikli eğitime erişmesini sağlayacaktır. Teknolojiye yatırımın aracıların cebini dolduran bir iş olmaktan çıkarılması politik bir çözümdür…Bu tahlilin elbette pedagojik katkılarla tamamlanması gerekir.
Tarikatların değil mahallî toplulukların ve ebeveynlerin eğitime dahil edilmesi, öğrenmeyi destekleyen ortamların oluşturulmasını sağlar. Bu iştirak, okul sonrası ders dayanakları ve okullar ile mahallî işletmeler ortasında paydaşlıklar üzere etkinlikler içerebilir. Yani eşit eğitim erişimini önceleyen güçlü hükümet siyasetleri temeldir. Yasama uğraşları, tüm öğrencilerin ilişkin oldukları toplumsal katmanlardan bağımsız olarak başarılı olma fırsatına sahip olmalarını sağlamaya odaklanabilir. Bu, burs programları ve ekonomik manada engelli kümelere yönelik yardımlar demektir. Velhasıl fırsat eşitsizliği ve eğitimde yeninin gerisinde kalan içerik üzere olgusal problemlerin ele alınması, siyaset ıslahatları, topluluk iştiraki ve kaynaklar ile teknolojiye stratejik yatırımları içeren çok istikametli bir yaklaşımı gerektirir. Bu alanlara odaklanarak, eğitim sistemleri tüm öğrenciler için eşit fırsatlar sunmaya yönelik çalışabilir ve sonuçta daha kapsayıcı ve ehil bir toplumun oluşumunu destekleyebilir.
Düşünsel sıkıntılar denilince akla öğrenmeyi etkileyen bilişsel, duygusal yahut ruhsal durumlarla ilgili zorluklar geliyor. Disleksi, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu üzere öğrenme zahmetleri, klasik öğrenmeyi zorlaştırabilir. Ya da ruh sıhhati ile ilgili zorluklar: gerilim, tasa, depresyon ve travma, öğrencinin odaklanma, bilgiyi hatırlama ve uygulama maharetlerini engelleyebilir. Motivasyon eksikliği, düşük özgüven ya da öğrenmeye dair mana arayışı olmaması, öğrencilerin eğitimleriyle ilgilenmelerini engelleyebilir. “Düşünsel sorunlar” öğrenme sürecine odaklanır. Eğitimin düşünsel meseleleri derken öğrencilerin ruhsal ve düşünsel durumlarının eğitimi nasıl kolaylaştırdığı ya da zorlaştırdığını mı kastediyorsunuz?
Haklısınız. “Düşünsel sorunlar” tabirinin bunları çağrıştırması çok doğal. Fakat ben “düşünsel sorunlar” tabiriyle yalnızca öğrencilerin değil eğitimle ilgili herkesin “düşünsel sorunlarını” kastediyorum. Eski lisanla söylersek: “zihniyet sorunları” …
Eğitimle ilgili “düşünsel sorunlar” derken kastettiğim, eğitim paydaşlarının (öğrenciler, öğretmenler, siyasetçiler, müellifler, çizerler, ebeveynler, kamuoyu vb.) yanlış inanışları, önyargıları, efsaneleri, yanlış anlamaları, sloganları, söylentileri, temelsiz bilgileri üzere ögeler; popülizm, fırsatçılık, demagoji, hesaplı çıkarcılık, kurnazlık vb. tercihleri.
Eğitimde “düşünsel sorunlar” kavramı yanlış inanışlar, söylenceler, dogmalar, mana çarpıtmaları vb. zorlukları görmek için bir büyüteçtir. Bu kavramın, eğitimin sadece somut meselelerinin değil, paydaşların algıları, inançları ve ideolojik tesirlerini de göstermeye fayda.
Eğitimde “düşünsel sorunlar” paydaş yanılgıları, batıl inançları, safsataları, ideolojik saplantıları, takıntıları olarak düşünürken, bunları birkaç farklı kümede derlemek de muhtemeldir.
• Aldatıcı Benzetiler: “Ağaç yaşken eğilir” kestirme yargısı, öğretmenin usta yontucu, bilgi çeşmesi, seyyar kütüphane olması… Çocuk beynini beyaz sayfaya, boş kovaya, bilgisayara benzetmeler…
• Tek tip öğrenme modeli: Her öğrencinin birebir öğretim prosedürüne en güzel halde cevap vereceği yahut testlerin yalnızca ezber ölçtüğünü, seçme imtihanlarının talih ölçtüğünü, açık uçlu yazılı imtihanların tek tahlil olduğuna ait basma kalıp ısrarlar. Davranışçı ve yapılandırmacı yaklaşımdan birine hayran ötekine neredeyse düşman olmak…
• Zekâ/Yetenek hakkındaki söylenceler: Zekânın sabit olduğu yahut sadece STEM alanındaki muvaffakiyetle tanımlanabileceği üzere aldatıcı anlayışlar, yaratıcılığı, duygusal zekâyı yahut mesleksel hünerleri ya göz gerisi eder ya da baş tacı!
• Eğitim reformlarıyla ilgili söylentiler: Örneğin, ilerici yahut bütüncül eğitim fikirlerini (kapsayıcı cinsel eğitim yahut eleştirel düşünme gibi) müfredata dahil etme teşebbüslerinin gereksiz yere olumsuz reaksiyon çekmesine neden olan endişeler. Karma eğitime direnç…
• Popülizm: Sistemik eğitim problemlerini ele almadan sırf süratli ve tanınan tahlillere yük vermek, örneğin sanat üzere “gereksiz” programları kesmek yahut öğrencilerin gereksinimlerinden çok seçmenleri şad eden siyasetlere öncelik vermek.
• Fırsatçılık: Eğitimi, şahsî yahut siyasi kar emeliyle bir platform olarak gören siyasetçiler yahut paydaşlar; bu, kısa vadeli siyaset dalgalanmalarına ve müfredatta istikrarsızlığa yol açar.
• Demagoji: Eğitim zorluklarını, ideolojik gündemleri zorlamak için ziyadesiyle kolaylaştırılmış, duygusal tabirlerle çerçevelemek; örneğin, kaygı temelli bir retorik kullanarak kamuoyunu etkileyip müfredatı siyasi ideolojilere nazaran sınırlamak (örneğin, kitap yasaklamak yahut tarihi tekrar yazmak).
• Düşünsel Yanılgılar: Nedenselliğin istatistiksel münasebete indirgenmesi, eksik ya da yetersiz bilgilerle ilişkisel savlar ileri sürme, toplumsal yahut ekonomik eşitsizlikleri göz arkası ederek daha âlâ test puanlarının daha yeterli eğitime eşit olduğunu varsaymak üzere eğitim sonuçlarını yanlış yorumlama. Fırsat eşitsizliğinin tek ve mutlak nedeni olarak seçme imtihanlarını suçlama… Bu örnek tek başına birden çok düşünsel yanılgıyı içeriyor. Örneğin, eğitimde fırsat eşitsizliğinin en yaygın, en aktif olduğu etap okul öncesi eğitimi etabıdır ve bu basamaktaki seçme süreci imtihanla değil görüşme ile yapılır. Bu görüşmelerde nelerin ölçüldüğü hiç lisana getirilmez lakin herkes bilir.
• Aldatıcı İkilemler: Islahatları gerçekleştirmek için sırf tek bir yol olduğu fikriyle tartışmak (örneğin “genel eğitim ile mesleksel eğitim” üzere bir siyah-beyaz karşıtlık) ve çeşitli, gereksinime uygun yaklaşımlar düşünmek yerine dar bir bakış açısına hapsolmak.
• Yanlış Bilgi Döngüleri: Eğitim standartları, ıslahatları yahut memleketler arası kıyaslamalar hakkında doğrulanmamış argümanlar yaymak (örneğin, bir ülkedeki test puanlarının otomatik olarak başkasından “daha iyi” sistemlere işaret ettiği söylencesi).
Bu cins “düşünsel problemler,” eğitimi derinden yaralayabilir:
• İtimat Aşınması: Efsaneler, yanlış anlayışlar ve ideolojik çarpıklıklar, eğitimcilere, kurumsal çerçevelere ve delile dayalı eğitim uygulamalarına olan itimadı azaltabilir. Örneğin, popülist “başarısız okullar” argümanları, ebeveynlerin sistem kısıtlamalarını anlamadan devlet eğitimine olan itimadını sarsabilir.
• Islahatlara Direnç: Safsatalardan etkilenen paydaşlar, klasik modelleri zayıflatacağı dehşetiyle kapsayıcı yahut eşitlikçi uygulamaların genişletilmesine direnirler.
• Siyaset Tıkanıklığı: Fırsatçı yahut popülist karar alma süreçleri, rakip gündemler yaratır; bu da tutarsız siyasetlere ve uzun vadeli ilerlemenin engellenmesine yol açar. Eğitim, toplumsal uygunlaştırma aracı yerine siyasi bir savaş alanına dönüşür.
“Düşünsel sorunların” nasıl somutlaştığına dair gerçek hayattan kimi örnekler:
• Müfredat Islahatlarının Siyasallaşması: Türkiye’de son 20 yılda yapılan “program geliştirme” çalışmalarının hepsinin açıkça “Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Devrimcilik ve Laiklik ilkelerine” karşı olması eleştirel düşünme hünerlerini kazandırmak için yapılmış olamaz.
• “Beceri Açığı” Söylencesi: Siyasetçiler yahut iş önderleri, otomasyon ya da öğretmen eğitimi finansmanı gibi daha geniş ekonomik etkenleri göz arkası ederek okulları öğrencileri hazırlamakta başarısız olmakla suçlayabiliyorlar.
• Test Odaklı Kültür Efsanesi: Daha yüksek test puanlarının daha yeterli okullara layık olduğu inancı, test odaklı sistemleri şekillendirirken bütünsel eğitim amaçlarının ihmal edilmesine yol açıyor.
Bütün bu örneklerden “önce eğitimciler eğitilmelidir” sonucunu çıkarıyorum. Eğitimin “düşünsel sorunlarını” eğitimcileri incitmeden gündeme nasıl getirebiliriz?
• Okullarda ve toplum genelinde, eğitimle ilgili savları eleştirel bir halde kıymetlendiren programlar geliştirilebilir. Bu, ebeveynlerin, öğrencilerin ve siyaset yapıcıların, eğitim telaffuzunu yönlendiren efsanelere, safsatalara ve ideolojilere karşı sorular sorabilmelerini sağlayacaktır.
• Popülist telaffuzlar yerine araştırma ve datalara dayalı kararların vurgulanması. Eğitim ıslahatları hem uzmanların hem de toplulukların iştirakiyle tartışılmalıdır.
• Gayeler, teknikler ve ıslahatların nedenleri hakkında eğitim paydaşları ile genel kamuoyu ortasında açık ve saydam bir bağlantı kurulmalı ve sürdürülmelidir. Bu güvensizlik ve kitle dalkavukluğunu (demagoji) en aza indirebilir.
• İdeolojik gündemler yerine eğitsel gereksinimlere öncelik veren çerçevelere odaklanmalıdır. Eğitim ıslahatlarını siyasi baskılardan koruyarak önermek, geliştirmek, uygulamak, denetlemek ve pahalandırmak için bağımsız kurumlar oluşturmalıdır. Ülkemizde bunun tam karşıtı bir durum kelam bahsidir.
• Çeşitli paydaşlar ortasında irtibat teşvik edilerek, taşkın sözcülere karşı sessiz anlayışların lisana gelmesi sağlanabilir. Bu, üstten aşağıya, kolaylaştırılmış tahlil yaklaşımları yerine, aşağıdan üste tahliller geliştirerek fırsatları ele alır.
“Düşünsel sorunlar” kümesinde eğitimin göz gerisi edilen istikametlerini gösteriyorsunuz. Eğitimcilerin hem meseleleri, zorlukları saptama hem de tahlilleri geliştirme misyonu var. Bu problemlerle başa çıkmak, tekil, soyut reformlardan öteye geçmeyi ve eleştirel diyaloğu, delile dayalı siyasetleri ve kapsayıcılığa bedel veren bir kültürel değişimi gerektiriyor. Saydığınız bütün bu “düşünsel sorunları” bir değer ve öncelik sırasına koyabilir misiniz?
Bu problemlerin bir sıra sistemi (taksonomi ya da hiyerarşi) var mıdır? Varsa bu nasıl ortaya konur konusunda hazırlıklı değilim. Fakat benim 1985 yılından bu yana kalemime ve dilime pelesenk olan düşünsel sorun “yanıltıcı ikilemler” dizisidir. Kimi zıt görünümlü nitelikleri kutupları karşılaştırma ve birbirine üstün tutma eğilimimizin sayısız örnekleri var. Meğer bu zıtlıklardan bir bütün oluşturmayı seçmek daha hakikat olabilir. Bir niteliği başarmak için aykırısı üzere gözükeninden vazgeçmek zaruriliği duyuyoruz. Örneğin, mesleksel eğitim-genel eğitim, kuram-uygulama, esneklik-sağlamlık, özgürlük- disiplin, amaç-araç, nitel-nicel, bütünlük-çeşitlilik, sonuç-süreç, kaynaşık-ayrışık ve daha onlarca örnek verilebilir… Birden fazla vakit, eğitim ve genel olarak tüm hayat süreçleri, bu tıp ikilemleri birbiriyle uyuşmaz zıtlıklar olarak ele alıyor. Halbuki bu kavramlar gerçekte birden fazla vakit daha karmaşık bir bütünün tamamlayıcı ögeleridir. Meselelere “kırk katır mı kırk satır mı” seçenekleriyle tahlil aramak vakit ve kaynak yitimine yol açmaktadır. “Ya şu/ya bu” biçimindeki tartışma eğilimi, “hem şu/hem bu” bakış açısının katma bedelinden mahrum bırakıyor. Daha istikrarlı, uyumlu uzlaştırıcı sistemler ve prosedürler geliştirme yetimizi, yeteneğimizi sınırlıyor.
Bazı örneklere daha yakından bakalım. Bu ikilemlerden kimileri nasıl birbirlerine ters olmaktan fazla nasıl bir ortada var olabilir yahut birbirini tamamlayabilirler?
• Mesleksel eğitim mi yoksa genel eğitim (entelektüel) eğitim mi?
Mesleki eğitim çoğunlukla kısa erimli ihtiyaçlara, faydaya ve işe odaklı olarak görülürken, genel eğitim daha soyut bilgi, kuram ya da kavramların kazanımı olarak kabul edilir. Birincisi, bazen daha az saygın olarak görülürken, ikincisi “seçkinler” için bir uğraş olarak yüceltilir.
Ama gerçekte kuram ve uygulama, bilgi ve marifet münasebetiyle mesleksel ve entelektüel eğitim birbirine bağımlıdır. Bilhassa çağımızda uygulama için gerekli maharetler kuramsal temellere bağımlıdır. Entelektüel uğraşlar genelde yaşamsal uygulamalarla tam pahasını bulur. Örneğin bir oto tamircisi fizik unsurlarını kullanırken, bir filozof öğretmenlik yahut danışmanlık üzere mesleksel misyonlarda ideolojisinin değerini sergileyebilir. İkisini de kaynaştıran eğitim daha entegre eder.
• Kuramsal mı yoksa uygulamalı mı? Üstteki örneğin bir diğer biçimi olarak kuram ve uygulama fonksiyonlarını zıtlaştırmak da yaygın bir tartışma bahsidir. Kuram çoklukla soyut ve “kullanışsız” bir şey olarak görülürken, uygulamada ise gerçek hayat kolaylaştırması ile yüceltilir. Bu zıtlık, kuramsal bilgiyi önemsememenin ya da küçümsemenin yolunu açar.
Oysa kuram uygulamayı yönlendirir ve biçimlendirir. Uygulamalı tecrübeler ise kuramın geçerliğini sınar ve geliştirir. Kuramsal yaklaşımın doruğu olan kuantum fiziği günümüzdeki MASER, LASER ve GPRS üzere uygulamalarla günlük hayatın kesimi olmuştur.
• Esneklik mi-Sağlamlık mı? Bir araba lastiği esnek olmazsa ne olur? Sağlam olmazsa ne olur? Bir gökdelen mucibince sağlam olmazsa yıkılır lakin gereğince esnek değilse de yıkılır. Bir lastik conta esnek olmazsa musluk su sızdırır lakin sağlam olmazsa da işe yaramaz. Bir öğretim dizaynının maksatlarının eğitim bütün bileşenlerinin gereğince sağlam olabildiği kadar esnek olması gerekir. Esneklik sistemlerin ahenk ve gelişimi için sağlamlık da sürekliliği ve yerleşikliği için zarurî niteliklerdir. Bu çeşit niteliklerin teknolojik ve biyolojik sistemlerden örnek alınarak eğitime uyarlanabileceğini düşünüyor ve belirtiyorum.
Özgürlük ve disiplin esneklik ve sağlamlığın öğretim sistemlerindeki toplumsal dokusuna bir yansımasıdır. Özgürlük olmazsa iştirakçi katkısı, disiplin olmazsa öğretmen verimi düşer. Esneklik yaratıcılık, kendini söz ve özerklikle ilişkilendirilirken; disiplin de iştirak ve kontrolün randımanını sağlar. Esneklik gevşekliğe ya da disiplin sert bir baskıya dönüşürse sistem çöker. Her iki uç noktadan birsinin çok vurgulanması problemlere neden olabilir; çok özgürlük anarşi, çok disiplin de yabancılaşma yahut tükenmişlik ile sonuçlanacaktır.
• Bütünlük mü ve Çeşitlilik mi? Bütünlük ve çeşitliliğin doğal örneklerini tabiatta yapay örneklerini de teknik sistemlerde görebiliriz. Canlıların tek hücrelilerden omurgalılara kadar çeşitlenmesi fakat hepsinin birebir eko-sisteme bağımlı olması genel kapsamlı bir örnektir. Mandalina, portakal, greyfurt ve turunç meyvelerinin benzerlikleri bütünlüğün, biçim, koku ve lezzetlerindeki biriciklik de çeşitliliğin dışavurumlarıdır. Öğretim sistemini oluşturan fizikî ortam, toplumsal doku, öğretim donanımları, eğitsel süreçlerin hem kendi içlerindeki hem de kendi ortalarındaki farklılıklar çeşitliliğin gözle görülür örnekleridir. Günümüzün cep-telefonları da çok çeşitli irtibat ve ölçme araçlarını bütünleştiren teknolojik bir örnektir. Velhasıl bütünlük çeşitlenmeye mahzur değildir.
• Kaynaşma mı yoksa ayrışma mı? Sistem bütünlüğü kaynaşmayı çağrıştırır. Farklı bileşenlerden oluşan her sistemde kaynaşma daha göze görünür bir özelliktir. Lakin her modülün kendine has varlık nedeni vardır. İnsan vücudundaki organların (beyin, yürek, akciğer, böbrek, göz, kulak, damar, hudut, kas vb.) kesintisiz bir iş kısmı ve sürekli iş birliği içinde olduklarını görüyoruz. Toplumsal kurumlar ortasındaki özerklik ve karşılıklı bağımlılık örnekleri de ortadadır. Ulusal bütünlüğün (kaynaşma) de fakat yasama, yürütme ve yargının güçlerinin özerkliğine (ayrışma) dayanması gerektiği de aklı başında herkesin anlayabileceği bir durumdur. Yapay (teknolojik) sistemlerde de kaynaşma ve ayrışmanın eşlenik olmasının sayısız örnekleri vardır. Bir arabanın motoru, kaportası farları, direksiyonu, tekerleri birbirlerine metal hudutlarla ve plastik damarlarla kaynaşıktır. Ancak her bir modülün kendine has bir varlık nedeni vardır. Bu örnekler eğitsel tasarım için esin kaynağı olabilir. Bir ders işlenirken her cins eğitim donanımı biri biriyle kaynaştırılabilir. Fakat kaynaştırma tıpkı işin her birinin başkasından bağımsız olarak tekrarlanması değildir. Televizyonun fotoğraflı radyo olarak kullanılması, bilgisayarın elektronik sayfa çevirici olarak kitabı taklit etmesi ya da projeksiyon aygıtıyla birlikte tepegöz üzere kullanılması olumlu kaynaşma örnekleri değildir. Her bir bileşenin kendine has niteliklerinin işe koşulması teknolojik bütünleşmenin teknolojik ayrışımla desteklenmesi demektir. Her dersin her bahsin birebir araçlarla, birebir prosedürlerle öğretilmesi yerine araçların ve süreçlerin her emele mahsus örüntülerinin tasarlanması kaynaşma ve ayrışmanın düzgün anlaşılmasıyla muhtemeldir.
Karmaşıklığı ikili tabirlerle sadeleştirme eğilimi işleri kolaylaştırdığı, rekabetçi ikilikler daha farklı olduğu için “Hangisi daha düzgün?” sorusu daha kışkırtıcıdır. Dahası siyasetçiler, eğitimciler, şirketler vb. özel yahut hukuksal şahıslar aldatıcı ikilemleri kendi gündemlerini dayatmak için kullanırlar. Bunun yerine bu eşlenik nitelikler birbirini nasıl tamamlayabilir, geliştirebilir yahut dengeleyebilir diye sorgulayarak işe koşmak gerekir.
Umarım eleştirdiğim “düşünsel yanılgılardan” birine düşmemişimdir.
Sevgili hocam kıymetli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…
