İstanbul Barosu Lideri Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu, son vakitlerde artan soruşturma, gözaltı ve tutuklamaların akabinde hukuksal süreci kıymetlendirdi.
Yöneltilen sorular ve Kaboğlu’nun karşılıkları şu biçimde:
“BASKILAR, GÖZALTILAR, TUTUKLAMALAR…”
– Son devirde sizin de çok lisana getirdiğiniz formda artan hukuksuzluklar var. Her güne yeni bir gözaltı, tutuklama haberleriyle uyanıyoruz. Bu gelişmeler çok arttı. Siz bunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Ayrıyeten 12 Eylül devrini yaşamış birisi olarak o günden bugüne neler değişti? Nasıl gözlemliyorsunuz?
– Çabucak şunu hatırlatalım. Türkiye Cumhuriyeti, anayasal bir devlettir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası yürürlüktedir ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na hürmet göstermek, bütün anayasal kuruluşların vazife ve sorumluluğudur. Aslında anayasal kuruluşlar misyon, yetki ve sorumluluk çerçevesinde kendi misyonlarını yerine getirirler. Bugün, son aylarda bilhassa ağırlaşan aramalar, meskenlere baskınlar, gözaltılar, tutuklamalar aslında ölçü olarak baktığımız vakit anayasal kararların birçok hususunun sistematik ve daima ihlalini göstermektedir. Bir kişi kabahat işlemiş, kuşkulu, kuşku yaratmış olabilir lakin o kişi hangi süreçle kendi işlediği varsayılan cürmün ortaya çıkarılacağı konusu anayasada, ceza kanununda, ceza muhakemeleri kanunda yazılıdır. Söze çağırma böyledir. Arama tıpkı çerçevede yer alır. Gözaltına almanın kuralları var. Hele hele tutuklama, çok istisnai bir durumdur, yaptırımdır. Bilhassa isimli denetim seçeneği geldikten sonra artık tutuklama büsbütün istisnai bir duruma, büsbütün ağır cezalı cürüm üstü hâliyle hudutlu kalması gereken bir uygulamadır.
“HUKUK DEVLETİ OLMA ÖZELLİĞİMİZİN SORGULANMASI GEREKİR”
Son aylarda, bilhassa Ekim 2024’ten bu yana şahit olduğumuz son 4-5 aylık uygulamalar, aslında anayasal çerçeveye, anayasal kurallara, anayasanın emredici ve yasaklayıcı kararlarına muhalif yol ve prosedür izlenerek yapılan tutuklamalardır. Bu açıdan doğal ki yordam yanlıştır. Yol yanlış olunca çabucak şöyle bir kuşku doğuyor. Sanki temele ait gerçek doküman ve bilgi olmadığı için mi tarz karartması yapılıyor diye. Nitekim işte mahpusa konulan birçok seçilmiş siyasi şahsiyet, belediye liderleri, avukat; önce arama yapılıyor, gözaltına alınıyor, tutuklanıyor, daha sonra iddianame, haftalar ve aylar sürüyor. Özgürlüğünden alıkonuluyor. Bu açıdan bakıldığı vakit bu tablo aslında 12 Eylül, 12 Mart üzere geçmişe gittiğimiz vakit, son 50-55 yıllık bir periyoda gittiğimiz vakit birincidir bu türlü bir uygulama. Uygulamalar dizisi birinci defa karşımıza çıkıyor. Gaye aldığı kitlelerin genişliği, yapılan süreçlerin keyfiliği ve sürekliliği açısından bunlar birincidir. Bu açıdan aslında hukuk devleti ya da demokratik hukuk devleti olma özelliğimizin daima sorgulanması manasına gelmektedir. Zira anayasamızın ikinci unsuruna nazaran Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına saygılı, demokratik ve laik, toplumsal bir hukuk devletidir.
“ANAYASA’YA TÜMDEN AYKIRIDIR”
Oysa bu uygulamalar hukuk devletinin minimum gereklerini daima ve sistematik bir biçimde ihlal etmektedir. O nedenle hem bunları daima gündeme getirmek, bu mevzularda gerçek bilgi vermek, daima bunları kınamak, anayasaya karşıt olduğunu öne sürmek ancak birebir vakitte bu süreçleri yapan kamu vazifelilerinin, yargı mensuplarının da Anayasa’nın 19 ile 40’ıncı unsurları ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 141’inci unsurları gereği sorumluluğunun olduğunu da daima hatırlatmak ve devletçe örneğin haksız tutuklama nedeniyle ödenecek tazminatı onlara ödetmek… Bu açıdan mevzuya baktığımız vakit husus tüzel lisanla açıklanmayı zorlaştıracak boyutlara ulaşmıştır. Daha çok siyasal lisanla tahminen bunları açıklamak daha kolaydır lakin biz tekrar hukuk yolunu, hukuk yerini bırakmamak durumundayız. Demek ki Anayasa’ya tümden karşıttır. Bir çeşit demokratik çevrelerin, siyasetin alanının daha da daraltılması hedeflenmektedir. Demokratik toplum daha çok baskı altına alınarak 2017’de kurulan ve benim ‘Parti başkanlığı yoluyla devlet başkanlığı ve yürütme’ olarak isimlendirdiğim 2017 kurgusunun sürdürülemez özelliği, bu kurgunun mimarları tarafından da anlaşılmıştır.
“ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNE ‘HAYIR’ DİYENLER TERÖRİST İLAN EDİLMİŞTİ”
Kimdir bu kurgunun mimarları, Cumhur İttifakı taraflarıdır. Yani Adalet ve Kalkınma Partisi’yle Milliyetçi Hareket Partisi. Bu anlaşılmıştır. Sürdüremez özelliğinin itirafıdır. İki değerli gösterge var bunun için. Bir, bütün bu operasyonlar. İki, yeni anayasa söylemi. 2017’de yapılan anayasa değişikliği, bilindiği üzere hükümeti bile tasfiye etti. Olumlu idiyse neden Türkiye bu türlü bir ortama sürüklendi, neden toplumu fakirleştirildi? Neden o vakit 2017’de yapılan anayasa değişikliğine bile muhalif uygulamalar yapılıyor? Eğer 2017 hakikaten uygun idiyse o vakit neden sivil anayasa arayışı oluyor? O vakit ana çıkmaza, ana kısır döngüye geliyorum. O da şu, yapılan operasyonların birçok terörle kontaklı olarak addolunan yazılar, konuşmalar, telefon görüşmeleri, kelamlar vesaire fakat anayasa değişikliğine ‘hayır’ diyenler de terörist ilan edilmişti. Ben de 2017 anayasa değişikliğine sadece hayır demedim. Birebir vakitte geniş çaplı kampanyalar yaptım, yürüttüm. Hayır zira 2017 anayasa değişikliği yürürlüğe girerse Türkiye toplumunu çıkmaza sürükleyecek diye.
“HUKUK ORTAK PAYDASINDA BİRLEŞMEK DURUMUNDAYIZ”
Çünkü terör yaftası o kadar kolay vuruluyor ki, kim teröristtir dediğimiz vakit, kim ki saray rejimini, kim ki Cumhur İttifakı’nı, kim ki Cumhur İttifakı görüntüsü altında parti başkanlığı yoluyla devlet başkanlığını ve yürütmeyi desteklemiyorsa ‘o teröristtir’ denebilecek bir eşiğe geldik. O nedenle çok dikkatli olmamız gerekiyor. Dayanışma halkalarını çok genişletmemiz gerekiyor. Artık daha evvelce olduğu üzere şu kişi şu dünya görüşünden, o kişi öbür dünya görüşündendir, ona oh olsun, buna olmasın diye değil. Biz İstanbul Barosu olarak bilhassa ben İbrahim Kabaoğlu, İstanbul Barosu Başkanlığı’na adaylığımı koyduğum 9 Ağustos 2024’ten bu yana dillendirdiğim üzere hukuk ortak paydasında birleşmek durumundayız. Bu durumda gözaltına alınan gazeteciler, belediye liderleri; kayyum uygulaması, siyasetçiler, baroya yönelik operasyon, hepsinin ortak paydası anayasaya ve hukuka hürmet duymamaktır. Bunların ihlalidir. Bu bakımdan ortak yarar oluşturmak çok kıymetlidir.
“TESLİM Mİ OLALIM, GAYRETE DEVAM MI EDELİM?”
– 1980’lerden bu yana birinci kere bu türlü bir şeyle karşılaştığınızı bahsettiniz hukukî açıdan. O devirde de tekrar terör suçlaması vardı. Siz yıllardır bir hukukçu olarak üniversitelerde öğrencilere, TBMM çatısı altında halka bunları anlattınız. Yani bir hukukçu olarak tekrar bu türlü bir durumla karşılaşabileceğiniz aklınızın ucundan geçer miydi? Umutlu musunuz yoksa daha ürkütücü bir yere gidiyor mu Türkiye?
– Natürel 12 Eylül öncesi 12 Mart’ta ben hukuk fakültesi öğrencisiydim. Birinci sınıfta anayasa hukuku dersi öğrenen öğrenciydim. 12 Mart’ı yaşadım. Zira 27 Mayıs’ta ilkokul öğrencisiydim. 12 Eylül’ü yaşadık. Sonraki gelişmeleri yaşadık. Ben 12 Mart’ta hukuk öğrencisiyken, 12 Eylül’de yardımcı doçentken daima daha yeterli olacağı biçiminde bir gelecek kurgusu öngördük. Bugüne gelineceğini, hiçbir vakit bu kadar çökeceğini, tabana vuracağını, hukuk güvenliğinin ortadan kalkacağını, sistemin çökeceğini öngörmemiştim. Ne yapmalı sorusuna teslim mi olalım, gayrete devam mı edelim? Burada iki kıymetli konu var. Birincisi, öz tenkit olarak biz bütün bu geçen on yıllarda verilen uğraşların sonucu olarak kazanımları fark edemedik, sahiplenemedik. 80’li, 90’lı, 2000’li yıllar ve 2004-2005’te Türkiye anayasacılığında çabucak hemen doruğa ulaşmıştık. O birikimi gereğince fark edemedik ve sahiplenemedik. 2017’de ise 200 yıllık birikim tabana vuruldu, tasfiye edildi ve biz o tasfiyeyi bile fark edemedik. Demek ki tepe ile çukuru fark edemedik.
“ ‘BAKAN DEVLET MEMURUDUR SİYASET YAPMAZ’ DİYEMİYORLAR”
Bugün medya bile ‘Hükümet, kabine ne vakit toplanacak’ diyor. ‘Kabineden hangi kararlar çıkacak’ biçimde açıklamalar var. Meğer bunlar büsbütün anayasal ve siyasal dezenformasyon, hükümet yok. Bakanlar Kurulu yok. Siyasal sorumluluk yok. Siyasal karar alma düzenekleri yok lakin medya, örneğin bir Milli Savunma Bakanı’nın parti vilayet kongresindeki konuşmasını veriyor. Medya mensupları çok şey bildiklerini varsayarak onu yorumluyorlar ancak şunu söyleyemiyorlar. ‘Bakan, parti vilayet kongresinde konuşma yapamaz. Bakan, devlet memurudur, siyaset yapamaz’ diyemiyorlar. Demek ki hukuku kirlettik, siyaseti kirlettik, kavramları kirlettik, toplumu da yoksullaştırdık. Çevreyi yaktık, yıktık. İşte bütün sorun, bunların farkındalığının yaratılması, bu farkındalık, bu mevzuyu bilenlere daha çok kelam hakkı tanınarak yaratılabilir. Bu farkındalık, medyanın daha çok bilgilenmesiyle ve bilgilendirilmesiyle yaratılabilir. Bu bir tıp öz tenkit ve farkındalık eksikliği.
“SEÇİM YAKLAŞTIKÇA SARAY VE ETRAFI BÜYÜK BİR TELAŞA KAPILIYOR”
Umut kaynağı ise bu denli baskıya karşın, epey geçersiz görüntülerle seçim kazanmalarına karşın, bu denli anayasa değişikliği yoluyla tarihimizde hiçbir vakit olmayan, şu anda yeryüzünde öteki hiçbir devlette bulunmayan yetkilerin bir şahısta toplanmasına karşın hiçbir vakit iktidar garantisi yoktur. İktidarı sürdürme sorunu var. Seçim yaklaştıkça saray ve etrafı büyük bir telaşa kapılıyor. O vakit bir yandan demokratik topluma saldırıyor, öbür yandan siyasal topluma saldırıyor. Bir yandan demokratik siyaset alanını daraltıyor, öte yandan sivil toplumu sindirmeye çalışıyor lakin nereye kadar…Bir türlü Türkiye’nin geri kalan yarısını sindiremedi. Bu durum prestijiyle bu tablonun özeti şu. 2017 değişikliği sırasında bu değişikliği planlayanlar, büyük ölçüde siyasal egemenliğe el koydular lakin toplumsal egemenliğe hâkim olamadılar. Şu anda demek ki bizim elimizdeki koz, toplumsal egemenliği onlara verip vermeyeceğimizde düğümleniyor.
