“Öteki” görse de bilgisiz bizi
Karanlıklar da çökse üstümüze
Bir mum ışığı kâfi bize
Gönül konutumuzda barışın sesi
Kardeşlik türküsü avazımızda…
Türkiye’de Alevilik, tarihî süreçte ve günümüzde, çoğunlukla “öteki” olarak algılanmış ve bu algı önemli problemleri beraberinde getirmiştir. Bu “ötekileştirme” durumu, Alevilerin inanç, kimlik ve ömür biçimleri üzerinden yaşadıkları ayrımcılık, dışlanma ve asimilasyon siyasetleriyle kendini göstermektedir.
İşte bu ötekileştirilmenin temel nedenleri ve sonuçları:
Tarihsel Art Plan ve Katliamlar
Aleviler, Selçuklu ve Osmanlı devirlerinden Cumhuriyet’e uzanan süreçte, farklı inanç ve hayat biçimleri nedeniyle büyük baskılara, katliamlara ve dışlanmalara maruz kalmışlardır. Yavuz Sultan Selim periyodu üzere tarihin belirli periyotları “katliamlar dönemi” olarak anılırken, Cumhuriyet devrinde de birçok acı olaylar yaşanmıştır. Bu olaylarda Alevi kıyımı gerçekleşmiş, yaşanan vahşetler Alevilerin belleğinde derin izler bırakmış ve “ötekilik” algısını pekiştirmiştir.
İnançsal Farklılıklar
Türkiye’de Siyasal Sünni İslam, devletin resmi dini olarak kabul görmüş ve Diyanet İşleri Başkanlığı aracılığıyla bu anlayış pekiştirilmiştir. Bu durum Alevi toplumu açısından, ibadethanelerinin yasal statüsünün olmaması, inanç merkezlerinin devlet dayanağından yoksun bırakılması ve mecburî din derslerinde Sünni İslam’ın dayatılması üzere kıymetli sıkıntılara neden olmaktadır. Alevi çocukları okullarda kendi inançlarına uygun olmayan bilgilerle karşılaşmakta ve okul arkadaşları yahut öğretmenleri tarafından aşağılanmaya ve ayrımcılığa uğramaktadır.
Asimilasyon Politikaları
Devletin Alevilik ile ilgili siyasetlerinden ve uygulamalarından anlaşıldığı üzere çoklukla asimilasyon hedefi taşımaktadır. Cemevlerinin Kültür Bakanlığı bünyesinde bir asimilasyon merkezi olarak kurulan Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı’na bağlanması ve Dedeler’e maaş bağlanması üzere teşebbüsler, Alevi toplumu tarafından “Aleviliğin devlet eliyle dönüştürülmeye ve devşirilmeye çalışılması” olarak algılanmakta, bu durum büyük yansılara yol açmaktadır. Demokratik Alevi örgütleri, devletin “böl-parçala-yönet” siyasetiyle Alevileri ayrıştırmaya çalıştığını ve kendi inançsal özerkliklerine müdahale ettiğini savunmaktadır.
Aleviliğin Farklı Tanımlanması
Bugün Aleviliğin tarifi konusunda birden çok görüş bulunmaktadır. Bu görüş ayrılıklarının bireylerin ilişkin oldukları sınıfların karakterine uygun olduğu göz arkası edilmemelidir. Toplumsal gelişmeler sonucunda sınıfların ortaya çıkmasıyla birlikte düşünsel farklılıkların ışığında olayları kıymetlendirme konusuna sınıf şuuruyla yaklaşan ögeler ortasında görüş ayrılıkları ve yorum farklılıklarının da meydana gelmesi kaçınılmazdır. Gerçekten Alevi toplumunda oluşan sınıfsal farklılıklar nedeniyle Aleviliğin neler içerdiğine yahut içermediğine dair birtakım fikirler öne sürülmektedir. Bu farklı fikirler, toplumsal, dinî ya da siyasal yerde olmaktadır. Bu bağlamda Alevi kimliğinin çeşitli biçimlerde tanımlanması kaçınılmaz oldu.
Aleviliğe ait İslam dininin farklı bir mezhebi ya da İslam’ın farklı yorumlanmasıyla oluşan bir inanç sistemi olduğu, hatta İslam dışında heteredoks bir inançsal oluşum olduğu biçiminde birden çok görüşün olduğu ve farklı tariflerin yapıldığı bilinmektedir.
Bazı bölümler tarafından, günümüzde Aleviliğin merkezi bir dinî otoriteye sahip olmayışının, Aleviliğe ilişkin tanımlamalarda ve inanç kimliği ile ibadet yapısında çoklu yorumlamalara neden olduğu ileri sürülmektedir.
Ayrıca Aleviliğin İslam’ın içinde mi yoksa dışında mı olduğu, etnik köken olarak Türkmen mi, Arap mı yoksa Kürt mü olduğu üzere tali mevzularda bile ısrarcı olunmasından ötürü ortak bir sonuca varılamaması da kimlik tarifte birçok çelişkiyi beraberinde getirmektedir.
Aleviliği “kimliksizleştirme” tam da bu tartışmaların anlamsızlığında hayat bulmaktadır.
Aleviler’deki Travma
Alevilere yönelik tanımlamaların anlamsızlığı üzerine bir anlayışı bina eden siyasi ve dinci erke karşın, bu inanç toplumunu bir ortada tutan temel öge ise ortak tarihleridir. Bu tarih uğradıkları katliamlar ile anılmaktadır.
Selçuklu ve Osmanlı’dan başlayan bu katliamlar Cumhuriyet periyodunda de devam etmiştir. Sistemin haksızlıklarına karşı çıkan toplumsal uğraşlar sonucu meydana gelen başkaldırılar olan Babai (1240), Pir Bedrettin (1416), Şahkulu (1511), Kalender Çelebi (1527), Kızılbaş (1516), Ululuğu (16.-17.yüzyıl) vb. ayaklanmaları katliamlarla bastırılmıştır.
Aleviliğin, Sünnilikten bir farkı da bu noktada ortaya çıkmaktadır. Sünni inanç, dinî içtihatlardan ve doğruluğu tartışmalı birçok hadislerden beslenirken; Alevilik hak ve özgürlük gayreti yerinde şekillenmiştir.
Yakın tarihe bakıldığında da Alevilere yönelik ataklar, katliamlar devam etmiştir. Cumhuriyet devrinde yaşanan Dersim (1937-1938), Malatya (1978), Sivas (1978), Maraş (1978), Çorum (1980), Sivas Madımak (1993) ve Gazi-Ümraniye Olayları’nda (1995) yapılan taarruzların Alevi toplumunun hafızasında yerini korumaktadır.
Aleviliğin hafızasını oluşturan bu travmalar, bilhassa Madımak ve Gazi Olayları, Alevilerin demokratik hak çabasında ve siyasal tabanda örgütlenmelerine neden olmuştur. Bu devirde kurulan Alevi dernekleri demokratik hak uğraşının öncü kuruluşları olmuştur.
Alevilerin Hak Mücadelesi
Alevilerin siyasal alanda hak uğraşına atılması ise sahip oldukları kültürlerden, inançsal özelliklerden değil de kozmik siyasi kavramlar ve demokratik hak çabası üzerinden gerçekleşmiştir. Aleviler, kendilerini Alevi olmayanlar ile eşit bir formda siyasal süreçlere dahil edebilecek olan laiklik, eşit yurttaşlık, inançsal özgürlük üzere kozmik pahalar ile tekrar bir katliama maruz kalmayacaklarını düşünmektedirler.
Ayrıca Aleviler, kimlik siyasetinden fazla evrensellik, eşitlik, demokratik hak ve özgürlük, temel insan haklarına dayalı bir ömrü ve kültürel haklar ile inançsal özgürlüklere hassas bir yurttaşlık anlayışını savunmaktadırlar.
“Öteki” Olarak Konumlandırılan Alevilik
Türkiye’de Alevilik, büyük ölçüde “öteki” olarak pozisyonlandırılmış, inançsal ve kültürel farklılıkları nedeniyle ayrımcılık ve baskılara maruz kalmıştır. Alevilere yönelik ötekileştirme son yıllarda yalnızca Türkiye’nin bir iç sorunu olmaktan çıkmış, Avrupa ülkelerinde de gündeme ziyadesiyle gelmiştir. Günümüzde bu durum artık milletlerarası bir boyut kazanmış ve tahlil bekleyen kıymetli bir sorun olarak kabul edilmektedir. Hasebiyle tahlilin bulunabilmesi için Alevilikle ilgili gerek siyasi iktidarlar tarafından, gerekse Sünni toplum tarafından önyargılı ve ötekileştirici anlayışın terkedilip, sorunun tüm taraflarıyla ele alınması gerekmektedir.
Ülkemizde barış ve kardeşliğin ütopyası ile yaşayan Alevi toplumu ise eşit yurttaşlık ve inanç özgürlüğü talepleriyle, ötekileştirmeye karşı gayret vermeye devam etmektedir.
Toplumsal barışı hasretle arzulayan yurttaşlarımız, lisanından, diniden, renginden, mezhebinden ötürü aşağılanmayı hak etmemektedirler. Yüzyıllardır ötelenen ve katliamlara maruz bırakılan toplumsal kesitleri tüm özellikleriyle tanımak ve kabullenmek yaşanan problemlerin üstesinden gelmemizi kolaylaştıracaktır.
Bunun için düsturumuz ‘İyilik iyidir’ olmalı!
