Vatandaş vergi rekortmenliğini kimselere bırakmadı

Vergiyi tabana yayma çalışmaları 2024’te devam ederken vergi tahsilatında vergi gelirinin üçte iki­lik kısmı, dar ve sabit gelir­lilerden oluşan tüketiciler­den elde edildi. Vatandaş geçtiğimiz yıl dolaylı olarak 7 trilyonu aşan vergi ödemesi yaptı.

Verginin ana kaynağı vatandaş olurken gelir, kar ve servet sahipleri pastanın 1 dilimini oluşturdu. Direkt alınan vergilerde yıl­lık tahsilat 2 trilyon 496,8 milyar lira olarak gerçekleşti.

VATANDAŞ VERGİ REKORTMENLİĞİNİ KİMSELERE BIRAKMADI

Dünya’dan Naki Bakır’ın haberine nazaran; uygulanan ekonomik program kapsamın­da çeşitli düzenleme­lerle “vergiyi tabana yayma” çalışmalarına devam edilen 2024 yılında 7 trilyon lirayı aşan vergi gelirinin üçte iki­lik kısmı, dar ve sabit gelir­lilerden oluşan tüketiciler­den elde edildi. Geçen yıl de­vam eden vergi artırımları ve tahsilatta artan aktifliğe rağ­men rekor bütçe açığı verilir­ken, bütçenin ana gelir kayna­ğı olan vergi pastasında terazi tüketiciler aleyhine; gelir, kar ve servet sahibi kısımlar lehi­ne biraz daha bozuldu.

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı’nın açıkladığı bilgilere gö­re 2024 yılında vergi tahak­kuku yüzde 55,9 artışla 8 tril­yon 367,6 milyar lira olurken, tahsilat ise yüzde 62,3 ile daha yüksek oranda artarak 7 tril­yon 304,9 milyar lirayı buldu. 2023’te yüzde 83,9 olan tahsi­latın tahakkuka oranı 2024’te 3,4 puan artarak yüzde 87,3’e çıktı.

Geçen yıl tahsil edilerek Maliye’nin kasasına giren ver­ginin 4 trilyon 807,2 milyar li­ralık kısmı, satın alınan mal ya da hizmetin fiyatının için­de yer alan, yüklenicisi en son tüketiciler olan ve devletin esas finansman kaynağını oluşturan “dolaylı” vergiler­den elde edildi. Gelir, kar ve servet sahiplerinden alınan “doğrudan” vergilerde yıl­lık tahsilat ise 2 trilyon 496,8 milyar lira olarak gerçekleşti.

VATANDAŞTAN 2 KAZANANDAN 1 ALINDI

Buna nazaran geçen yıl vergi pastasının yüzde 65,8’ini do­laylı, yüzde 34,2’sini doğru­dan vergiler oluşturdu. Diğer deyişle toplanan her 100 TL verginin 65,80 TL’sini KDV, ÖTV vb. isimler altında tüketi­ciler, 34,20 TL’sini gelir, kar ve servet sahipleri ödedi. Do­laylı vergilerde yıllık tahsilat evvelki yıla nazaran yüzde 63,7 ar­tarken, direkt vergilerde yüzde 60,4’le daha düşük bir artış yaşandı.

Gelir seviyesine bakılmak­sızın herkesten birebir tutar­da alındığı için vergi adale­tini bozan dolaylı vergilerin 2022 yılında yüzde 61,8 olan, 2023’te yüzde 65,2’e yükselen pastadaki hissesi, 2024 yılında 0,6 puan daha artarak yüzde 65,8’e çıktı.

GELİR VERGİSİNİN YÜZDE 93’Ü BORDROLUDAN

Geçen yıl Türkiye’nin itha­latı sürat keserken, son yük­lenicisi tüketiciler olan ithal eserlerdeki Gümrük Vergi­si’nde tahsilat fiyatı buna rağ­men evvelki yıla nazaran yüzde 59,6 artışla 227,2 milyar lira oldu. “Dolaylı vergi” niteliğin­deki başka kalemlerde yıllık tahsilat fiyatları da ehliyet, pasaport üzere resmi evraktan alınan harçlarda 207 milyar, Damga Vergisi’nde 147,8 mil­yar, Talih Oyunları Vergisi’n­de 36,7 milyar, Özel İrtibat Vergisi’nde 30,7 milyar, Dijital Hizmet Vergisinde 21 milyar, Konaklama Vergisi’nde 11,1 milyar lira olarak gerçekleşti.

Doğrudan vergiler kapsa­mında ise en büyük gelir kale­mini 1 trilyon 527,6 milyar lira ile Gelir Vergisi oluştururken, bunun 1 trilyon 426,6 milyar lira ile tamamına yakınını, me­mur maaşları ve özel dal ça­lışanlarının fiyatları üzerin­den kaynağından yapılan Ge­lir Vergisi Tevkifatı oluşturdu. Evvelki yıla nazaran yüzde 123,1 artış kaydeden kelam konusu tah­silat, Gelir Vergisi’nin yüzde 93,4’ünü, toplam vergi gelirle­rinin ise yüzde 19,5’le yaklaşık beşte birini oluşturdu.

Ticari çıkar, zirai ka­zanç, hür meslek kazan­cı, menkul sermaye iradı ve gayrimenkul sermaye ira­dı elde edenlerden beyana dayalı, kolay yordamda ve geçi­ci nitelikte tahsil edilen top­lam Gelir vergisinde ise yıllık tahsilat yalnızca 101 milyar li­ra oldu ve vergi pastasına sa­dece yüzde 1,4 katkı yaptı.

KDV VE ÖTV ANA KAYNAK

2024 yılı boyunca; dahilde üretilip satılan eserlerin tü­ketiminden elde edilen KDV, evvelki yıla nazaran yüzde 96,4 artışla 992,6 milyar ve ithal eserlerden alınan KDV de yüzde 40,5 artışla 1 trilyon 333,9 milyar lira oldu. Dahilde ve ithalden alınan KDV tahsi­latı yıllık toplam vergi geliri­nin üçte birini oluşturdu.

Lüks ve sıhhate ziyanlı ola­rak tarifli eserlere uygula­nan, fakat halkın büyük bö­lümünün günlük ömründe tükettiği birçok eserin fiya­tının içinde yer alan ÖTV’de 2024 yılı tahsilat fiyatı da yüzde 56,4 artışla 1 trilyon 451,3 milyar liraya ulaştı. Böylelikle KDV ve ÖTV olmak üzere iki dolaylı vergi kale­minden bir yılda elde edilen gelir 3 trilyon 777,8 milyar li­raya ulaşarak, toplam vergi gelirinin yüzde 51,8’ini mey­dana getirdi.

ÖTV EN ÇOK ARABADAN KAZANDIRDI

Sıfır motorlu taşıt satışla­rından yapılan tahsilat tuta­rı, evvelki yıla nazaran artış ora­nı yüzde 21,8’de kalmakla bir­likte ÖTV gelirinin en büyük kısmını oluşturmaya de­vam etti. En süratli artış ise yüz­de 130,3’le akaryakıt ve doğal gazdan alınan ÖTV’de gerçek­leşti.

2024 yılında ÖTV’de eser bazında tahsilat tu­tarları şöyle:

-Sıfır motorlu taşıt satışla­rından 537,6 milyar TL

-Akaryakıt ve doğal gaz tü­ketiminden 398 milyar TL

-Sigara ve öbür tütün ma­mulleri tüketenlerden 309,3 milyar TL

-Alkollü içki tüketenler­den 105 milyar TL

-Kolalı gazoz satışlarından 11,9 milyar TL

-Dayanıklı tüketim malla­rı ve başka eserlerden toplam 89,5 milyar TL.

BANKACILIK VERGİLERİ REKOR KIRDI

Dolaylı vergi niteliğindeki tahsilatlar içinde en yüksek oranlı artış ise Banka ve Sigor­ta Muameleleri Vergisi’nde (BSMV) yaşandı. BSMV tah­silatı geçen yıl yüzde 158,8 ar­tışla 343,5 milyar liraya ulaştı. Bütçe başlangıç maksatlarında 214,1 milyar lira olarak bekle­nen yıllık BSMV tahsilatının bunu yüzde 60,4 oranında aş­tığı dikkati çekti.

ŞİRKETLERİN ÖDEDİĞİ 890 MİLYAR

Doğrudan vergi denince birinci akla gelen Kurumlar Vergisin­de ise 2024 yılında tahakkuk 1 trilyon lirayı aşarken tahsi­lat 890,2 milyar lira düzeyin­de kaldı. Anonim, limitet ve ko­mandit niteliğinde kurulmuş tüm sermaye şirketleri ile koo­peratifler, iktisadi kamu kuru­luşları, yabancı iktisadi kamu kuruluşları, dernek yahut vakıf­lara ilişkin iktisadi işletmeler ve iş iştiraklerinin mükellefi oldu­ğu Kurumlar Vergisi tahsila­tı evvelki yıla nazaran yalnızca yüz­de 13,2 arttı. Bu alandaki tah­silatın 2023’te yüzde 17,5 olan toplam vergi gelirindeki hissesi geçen yıl yüzde 12,2’ye düştü. 2024’teki Kurumlar Vergisi ge­liri, başlangıçta yılın tümü için öngörülen 1,3 trilyon liralık tahsilat amacından yüzde 30 daha düşük gerçekleşti.

MÜLKİYET VERGİLERİNİN HİSSESİ % 1,1’E İNDİ

Doğrudan nitelikteki “mülkiyet üzerinden alınan” vergilerde 2024 yılında gerçekleşen tahsilat da 79 milyar lira ile evvelki yıla nazaran yalnızca yüzde 6 arttı. Bu kapsamda; Motorlu Taşıtlar Vergisinde (MTV) uygulanan ek MTV münasebetiyle evvelki yıl 70,3 milyar liraya ulaşan yıllık tahsilat 2024’te yalnızca yüzde 3,2’lik bir artışla 72,5 milyar lira oldu. Veraset ve İntikal Vergisinde tahsilat geçen yıl yüzde 52 artışla 6,4 milyar olurken, Kıymetli Konut Vergisinde tahsilat 83 milyon lira ile sembolik kaldı. Mülkiyet üzerinden alınan tüm vergilerin toplam pastada 2023’te yüzde 1,7 olan hissesi 2024’te yüzde 1,1’e geriledi.