Size başından sonuna Vehbi Koç Vakfı (VKV) üzerinden bilimsel davranış hikayesi anlatacağım.
Türkiye’nin servet ikonu iş insanı, endüstrici Vehbi Koç’un liderlik ettiği vakıfların ve toplumsal dayanakların ideolojisini anlatan “Ülkem varsa ben de varım” kelamı, iş dünyasında en çok yinelenen prestij cümlesidir!..
Bu cümlenin devamı, evvelki gün “4. Vehbi Koç Vakfı Bilim Ödülü” için Divan Kuruçeşme’de verilen davette ekrana yansıyordu:
“Demokrasi varsa hepimiz varız.”
Bakalım merasimde kayıtlara geçen Koç’un demokrasi vurgusu, tıpkı iletinin birinci kısmındaki yoğunlukta taraftar bulacak mı?
Vehbi Koç’un 1963 yılında kurduğu Koç Holding’den sadece 6 yıl sonra temelini attığı Vehbi Koç Vakfı’nı bugünlere taşınan ideolojisi; 56 yıl sonra bilim ödüllerinde, toplumsal takviyelerde beden buluyor.
“DEMOKRASİ VARSA HEPİMİZ VARIZ”
Ödül merasiminde konuşan Koç Holding Yönetim Kurulu Lideri ve Vehbi Koç’un torunu Ömer M. Koç, “Kurucumuz merhûm Vehbi Koç’u vefâtının 29’uncu yılında bir sefer daha rahmet ve minnetle yâd ediyoruz. Vehbi Bey, hayatı boyunca ‘Ülkem varsa ben de varım. Demokrasi varsa hepimiz varız’ şiârıyla çağdaş ve müreffeh bir Türkiye davasına hizmet etmiş; Türk beşerinin meziyetlerine yürekten inanmış, ömrünü memleketin her taraftan kalkınmasına adayarak tutkuyla çalışmıştır. Hayır işlerini, kendi tabiriyle ‘insânî ve ulusal bir vazîfe’ addederek zevkle yapmış, azmi, titizliği ve vizyoner bakış açısı ile 1969 yılında Vehbi Koç Vakfı’nı kurmuştur. Vakfımız, Türkiye’nin birinci özel vakfıdır” diyerek kelamlarına başladı:
Ve devam etti; “Daha hoş yarınlara nitelikli, ehil beşerlerle ve lakin bilimi temel alarak varabiliriz.”
TÜSİAD başta olmak üzere iş dünyasının “nitelikli iş gücü ve eğitime” yaptığı vurgunun bir söyleniş biçimi…
HANGİ ORGAN HANGİ YİYECEĞİ SEVİYOR
Bu yıl 24’üncü kere verilen Vehbi Koç Ödülü’nün sahibi, kanser gelişiminde metabolizmaya tesir eden besinlerin, tümörler üzerindeki rolünü anlamaya yönelik çalışmalarıyla öne çıkan bilim insanı Doç. Dr. Kıvanç Birsoy oldu.
Doç. Dr. Kıvanç Birsoy; Vehbi Koç Vakfı İdare Kurulu’nun yanı sıra Prof. Dr. Ahmet Gül’ün başkanlığını yaptığı Prof. Dr. Hayrunnisa Bolay Belen, Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil, Prof. Dr. Tayfun Özçelik, Prof. Dr. Murat Akova’dan oluşan Seçici Kurul’un önerdiği 3 aday ortasından seçildi.
Birsoy ödül kürsüsünde yaptığı konuşmada çalışması hakkında şu bilgiyi veriyor:
“2015 yılında kurduğum laboratuvarımızda, kanser hücrelerinin güç gereksinimlerini ve besin kullanım düzeneklerini araştırarak biyomedikal alanda öncü çalışmalar yürütüyoruz. Gayemiz, metabolizmanın kanser ve öteki hastalıklardaki rolünü derinlemesine anlamak ve bu bilgiyi kısa müddette yeni tedavi stratejilerine dönüştürmek.”
Kanser tümörünün de bir “organ” üzere davrandığını söyleyen Birsoy; beynin şeker, kasların et sevmesi üzere tümörlerin de yapıştığı besinleri araştırıyor.
KANSERİN ŞİFRELERİ TÜRKLER ÇÖZERSE…
Dünyada yapılan araştırmalar; her 5 şahıstan 1’inin hayatının bir evresinde kansere yakalandığını ortaya koyuyor. Bu tablo telaş verici olsa da; kanser tedavisine yönelik azimle yürütülen bilimsel çalışmalar umudumuzu artırıyor.
2019 yılında sıhhat alanında verilen Vehbi Koç Ödülü’nü alan Prof. Dr. Mehmet Toner de geliştirdiği mikroçipler ile kandaki kanserli hücrelerin çok kısa bir mühlet içinde teşhis edilmesini sağlayarak, kanser tedavisinde yeni tahlillerin üretilmesine imkan tanıyan çalışmalarıyla tanındı.
Harvard Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Massachuttes General Hastanesi’nde Helen Andrus Benedict Biyomedikal Mühendisliği Profesörü olarak bilim dünyasına ismini altın harflerle yazdıran kervanına katıldı.
GELECEĞİN GENETİĞİNİ ÇÖZÜYOR
Ödül merasiminde Birsoy’u dinlerken, gençlerin meslek yolcuğunda yararlanabileceklerini umduğum akademik tecrübesi dikkatimi çekti.
İzmir Fen Lisesi’ni birincilikle bitiren 1981 doğumlu Birsoy, diş hekimi babası ve biyoloji öğretmeni annesinin “ille tıp oku” baskısına karşın, genetik alanını seçtiğini esprili bir lisanla anlattı. Ailesi “kararlar bağlasa da”, üniversite giriş imtihanında tek tercihi olan Bilkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji Genetik Mühendisliği kısmına giriyor.
HEDEF ODAKLI TERCİH
Başarılı geçen lisans eğitiminin akabinde Harvard, Yale, Stanford üzere Amerika’nın önde gelen tüm üniversitelerinden kabul almasına karşın; sırf yüksek lisans, doktora ve doktora sonrası biyomedikal araştırmalar yapmak üzere biyolojik ve tıbbi bilimlere odaklanan özel bir üniversite olan Rockefeller Enstitüsü’ne giriyor.
2004 yılında Bilkent’ten derece ile mezun olduktan sonra yeniden Amerika’nın tüm güzel üniversitelerinden davet almasına karşılık, eğitim aldığı üniversitede kalmayı tercih ediyor.
43 yaşındaki Doç. Dr. Birsoy, 26 Nobel ödüllü bilim beşerinin misyon aldığı 124 yıllık Rockefeller Üniversitesi’nde, “Metabolik Düzenleme ve Genetik Bölümü” Başkanı olarak görev yapıyor ve Türkiye’den de araştırmacıların yer aldığı bir takıma liderlik ediyor.
Vehbi Koç Ödülleri’nin bir özelliği var: Her yıl bir öbür alanda ödül veriyor. Belirlediği ödül alanları sıhhat, eğitim ve kültür…
HEPSİ TÜRK ÜNİVERSİTELERİNDE OKUDU
Sağlık alanlarında verilen mükafatların yakın vaktini merceğe alalım.
2007 yılında Vehbi Koç Ödülü’nü alan Prof.Dr. Aziz Sancar, 2015 yılı Nobel Mükafatı sahibi oldu.
İlk ve orta tahsilini Savur ve Mardin’de tamamlayan Prof. Sancar da 1969 yılında İstanbul Tıp Fakültesi’nden mezun oluyor. Doktorasını Dallas’ta Teksas Üniversitesi’nde, doçentlik tezini Yale Üniversitesi’nde veriyor. 1982 yılından günümüze yeniden ABD’de Kuzey Karolayna Üniversitesi Tıp Okulu Biyokimya ve Biyofizik Bölümü’nde öğretim üyesi olarak misyon yapıyor.
2022 yılında ödül; lisans ve yüksek lisans eğitimini Boğaziçi ve İstanbul Teknik Üniversitesi’nde tamamlan Ord. Prof. İvet Bahar’ın oluyor.
2011 yılında UNESCO bursuyla gittiği Pittsburg’ta çalışmaya başlıyan Pittsburg Üniversitesi İlaç Tasarımı Kısmı Lider Yardımcısı Prof.Dr. Bahar 2004 yılından bu yana Bilgisayar ve Sistem Biyoloji kısmında Kurucu Lideri ve Seçkin Profesör olarak çalışmalarına devam ediyor.
Prof.Dr. Toner’in de eğitim hayatının ilkokuldan, lisans seviyesine kadar kısmı Türkiye’de geçiyor. 1983 yılında İTÜ’den mezun olduktan sonra akademik eğitimini Amerika’nın önde gelen üniversitelerinden MIT ve Harvard’da sürdürüyor.
Şuna dikkat çekmek istiyorum; Birsoy, Bahar, Toner ve Sancar örneklerinde gördüğümüz üzere ülkemizde verilen nitelikli bir ilk-orta-lise ve yüksek tahsil, bilim dünyasının en saygın yolcuğuna kapı açabiliyor.
Bugün eleştirilen eğitim sistemi, yeni nesile nitelikli eğitime erişimde fırsat eşitliği tanıyor mu; tartışmamızın tam da zamanı…
KOÇ KARDEŞLERİN BİLİME KATKI YARIŞI
Koç Topluluğu’nun bilimsel dünyaya açılan tek penceresi VKV değil. VKV Yönetim Kurulu Lideri ve Vehbi Koç’un kızı Semahat Arsel üzere, oğlu ve Koç Holding Onursal Başkanı Rahmi Koç adına da her yıl “Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası” veriliyor.
2024 yılında bu madalyanın sahibi, asker babasının mesleği gereği Kayseri’de doğan ve lisans derecesini 1996 yılında Bilkent Üniversitesi’nden alan Prof. Dr. Mete Atatüre’nin olmuştu.
Birleşik Krallık Kuantum Teknoloji Merkezi Q-BIOMED’in Eş Yöneticiliğini üstlenen Atatüre, tıpkı vakitte Nu Quantum şirketinin kurucu ortağı olarak kuantum ağları geliştiriyor.
Divan Kuruçeşme’deki ödül merasimine iş, akademi ve medya dünyasından ağır ilgi vardı. Merasim sonrası açılan güçlü yiyecek büfesinden yapılan ikramların lezzetini, dostlarla sohbet artırıyordu.
DAVETİN ART YÜZÜ
Salona Doğan Holding Onursal Başkanı Aydın Doğan ile gelen VKV Lideri Arsel ve Sabancı Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanı Güler Sabancı’nın ilgi odağı olduğu davette; kendisine kuru fasulye üstü pilavın yanında “aslan sütününden” oluşan bir menü hazırlayan Koç Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Metin Sitti’yle yan yana düşmemiz, benim için gecenin değerli sürprizlerinden biriydi.
2014-2023 yıllarında Almanya’daki Max Planck Topluluğu‘nun tek Türk üyesi olarak Akıllı Sistemler Enstitüsü’nde Yönetici olarak çalışan Prof. Dr. Sitti, 2023 sonbaharında Koç Üniversitesi Rektörü olarak misyona başladı.
Lisans ve yüksek lisans derecesini Boğaziçi Üniversitesi’nin, doktora derecesini Tokyo Üniversitesi’nin elektrik mühendisliği kısımlarından alan Sitti; Amerika’da University of California at Berkeley’de araştırıcı öğretim üyesi ve Carnegie Mellon Üniversitesi’nde profesör olarak çalışmıştı.
Çok sayıda milletlerarası ödül sahibi Sitti’ye şu anda bilimsel çalışmalarını hangi alanda ağırlaştırdığını sorduğumda, Max Planck Topluluğu’nda tıbbi mikro robotlar alanıyla ilgilendiğini söylüyor.
Sitti de 2018 yılında mikro ve nano biyomedikal robotik teknolojilerine katkıları nedeniyle 2018’de üçüncüsü takdim edilen Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası’na layık görülmüştü.
KOÇ’UN ZELZELEDE AÇAN ÇİÇEKLERİ
Gecede davetlilerden alkış alanlardan bir başka isim, merasimin sunucusu, VKV bursiyerlerinden Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi 1. sınıf öğrencisi Damla Yıldırım’dı.
Yıldırım, 6 Şubat Kahramanmaraş sarsıntısına ailesi ile yaşadığı Adıyaman’da yakalanmıştı. VKV takviyesi ile üniversite hazırlık kursuna gitti, çalıştı ve başardı.
Deprem bölgesinde 0-18 yaş ortası çocukların-gençlerin gelişim ve eğitim süreçlerini desteklemek ve toplum sıhhati hizmetlerini yürütmek üzere kurulan Vehbi Koç Vakfı Afet Fonu’nun; Adıyaman, İskenderun, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya’da inşa ettiği, 20 bin nüfuslu “Umut Kentleri” ışık olmaya çalışıyor.
Bugünün perişanlığı, yoksunluğu ortasında yarının umutlarını biriktirenleri görmek için bilimin ışığına gereksinimimiz var; boş hamasete değil!..
